14 juli 2023
Een kleine filosofie van de humor
Leuke bloemlezing van wat filosofen allemaal schreven over humor. Zeer toegankelijk.
Geen verzameling van moppen, alhoewel een aantal standaardmoppen niet ontbreken en in de classificatie opgenomen worden. We starten bij de kinderen van de auteur, Yves Bossart. Een Zwitserse presentator van een filosofieprogramma. Hij neemt ons bij de hand van Aristoteles tot Marx. Zijn er ethische grenzen aan humor? Waarom kwetsen sommige Mohammed cartoons en andere niet?
Filosofen hebben vier theorieën ontwikkeld over het hanteren van humor. De superioriteitstheorie schept afstand: we kunnen alleen lachen als we boven de dingen staan. Een tweede vorm is de incongruentietheorie: we kunnen lachen met het samenvallen van tegenstellingen waarbij onze verwachtingen onjuist zijn en we op het verkeerde been gezet zijn. Bergsons theorie over de stijfheid van humor en de humor als sociale straf levert een evolutietheorie terwijl Freud de energie beschrijft die vrijkomt bij een bevrijdende lach. Moeten we een theorie aanhangen? Dit is helemaal niet nodig, de verschillende theorieën overlappen en vullen elkaar aan.
Ethiek
Mogen we met alles lachen? Nee. In de eerste plaats moeten we rekening houden met het wettelijk kader. Wie een ander discrimineert vanwege huidskleur, afkomst, geslacht of seksuele geaardheid overtreedt de wet en riskeert een gevangenisstraf. Ook wie misdaden tegen de menselijkheid ontkent, oproept tot geweld, anderen belastert of doelbewust haat zaait is strafbaar. Of hij dit nu doet met humoristische middelen of niet, doet niet ter zake. Laten we dit samenvatten door te stellen dat er hier nog zeer, zeer veel werk aan de winkel is. Maar als er een regel bestaat, dan is het voorkom bijkomende schade. Raak dus alleen mensen die je wil raken en precies op de plek waar je ze wil raken. Goede satire hanteert een scherpschutter, niet de hagel van een jachtgeweer. Een tweede regel is: trap naar boven, niet naar beneden. Je kan ook enkel een grap maken als je zelf tot de geviseerde groep van vooroordelen behoort. Meteen weet je hoe je op vooroordelen van mensen met een beperking moet reageren. Goede satire moet het hebben van overdrijving. Meteen weet je dat het “om te lachen is”.
Mogen we met alles lachen? Nee. In de eerste plaats moeten we rekening houden met het wettelijk kader. Wie een ander discrimineert vanwege huidskleur, afkomst, geslacht of seksuele geaardheid overtreedt de wet en riskeert een gevangenisstraf. Ook wie misdaden tegen de menselijkheid ontkent, oproept tot geweld, anderen belastert of doelbewust haat zaait is strafbaar. Of hij dit nu doet met humoristische middelen of niet, doet niet ter zake. Laten we dit samenvatten door te stellen dat er hier nog zeer, zeer veel werk aan de winkel is. Maar als er een regel bestaat, dan is het voorkom bijkomende schade. Raak dus alleen mensen die je wil raken en precies op de plek waar je ze wil raken. Goede satire hanteert een scherpschutter, niet de hagel van een jachtgeweer. Een tweede regel is: trap naar boven, niet naar beneden. Je kan ook enkel een grap maken als je zelf tot de geviseerde groep van vooroordelen behoort. Meteen weet je hoe je op vooroordelen van mensen met een beperking moet reageren. Goede satire moet het hebben van overdrijving. Meteen weet je dat het “om te lachen is”.
Filosofie
Is humor filosofie? Globaal gezien heb je bij de filosofen twee strekkingen: de vrienden en de vijanden van de lach. Vrienden van de lach zijn meestal vrienden van de twijfel, terwijl vijanden van de lach eerder aanhangers zijn van het dogmatisme. Want humor is ook altijd een erkenning van de eigen onvolmaaktheid.
Lieven Vanhoutte
Meer van Lieven Vanhoutte
Is humor filosofie? Globaal gezien heb je bij de filosofen twee strekkingen: de vrienden en de vijanden van de lach. Vrienden van de lach zijn meestal vrienden van de twijfel, terwijl vijanden van de lach eerder aanhangers zijn van het dogmatisme. Want humor is ook altijd een erkenning van de eigen onvolmaaktheid.
Lieven Vanhoutte
