24 april 2024
Noch engel, noch beest
Pascal wilde voorkomen dat de mens zich het evenbeeld van god waande. Zelfs uitblinkers ontsnappen niet aan de “condition humaine” zegde Blaise Pascal. In dit werk legt Hanna Vandenbussche uit waarom dit toch ook een hoopvolle boodschap kan zijn.
Hanna Vandenbussche (°1987) is filosofe en langeafstandloopster. In 2012 promoveerde ze met als thema Zelfbedrog en zelfwaardering bij Blaise Pascal en René Descartes voor haar thesis aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven. In 2021 schreef ze Het lot van Atalanta. Een filosofische verkenning van het langeafstandslopen. In 2019 werd ze Belgisch kampioene veldlopen. Ze nam deel aan de wereldkampioenschappen en behaalde tot nu zes Belgische titels.
Met dit boek beschrijft Vandenbussche Pascal als een filosofische rebel. Hij was een befaamd wetenschapper en in het domein van luchtdruk en wiskunde heeft hij zijn onuitwisbare stempel gezet. Op filosofisch vlak was zijn houding compleet anders. Hij heeft steeds de onwetendheid en onzekerheid van de mens benadrukt. Daarbij ging hij regelrecht in tegen zijn tijdgenoot René Descartes. Pascal maakte onderscheid tussen twee vormen van weten: de kennis van de wetenschappen, die volgens hem steeds voorlopig is en de kennis waarbij de mens onwetend is over wat hij zelf is. Sinds de zondeval doet de mens alle moeite om zich naast god te plaatsen. Het is hiertegen dat Pascal fulmineert. Hij wil de mens wakker schudden, zodat hij zou nadenken over zijn bestaan als mens en de huidige doelstellingen zou in vraag stellen. Hij verdedigde met klem dat de rede haar eigen grenzen moet kennen en dat zij moet buigen voor de door god gegeven werkelijkheid.
Pascal was een jansenist, volgeling van de streng gelovige Ieperse bisschop Jansenius, die zich verzette tegen de Jezuïeten. In zijn Les Provinciales zal Pascal de Jezuïeten betichten van hun strategieën en trucs om het geloof te verspreiden. In de Franse wijsbegeerte richt Pascal zijn aandacht op het denken dat aanstuurt op het innerlijke leven. Hij zag de mens als een mysterie. Denken zal wel tot meer inzicht leiden, maar kan het mysterie nooit verklaren. Vooral zijn laatste werk Pensées, waarin hij zijn jansenistische visie deelde, gebruikte hij om te stellen dat waarheden, gevonden door de rede, nooit kunnen voldoen om zoiets groots als het geloof in god en religie te begrijpen. Pascal wijst de mens op zijn ellende en de vele beperkingen. Daarnaast ziet hij wel de grootse mogelijkheden van diens denken.
Het is niet toevallig dat Hannah Vandenbussche ervaart dat het leven en de filosofie elkaar raken in haar ervaringen op sportgebied. Als topsportster is ze dan ook goed geplaatst om de verbinding tussen lichaam en geest op een eigen – kritische – manier te benaderen. Niet alles wat de geest wil, kan het lichaam uitvoeren.
In korte hoofdstukken met sprekende titels die ze ontleent bij Pascal doet ze haar licht en inzicht op de filosofie van Pascal schijnen. Met een absolute bondigheid brengt ze de filosofie van Blaise Pascal tot leven. Die korte stukken zetten de lezer er dan ook toe aan zelf de aangeboden weg te volgen. Zoals in de Pensées van Pascal zoveel meer staat dan op het eerste zicht tevoorschijn komt, is ook haar boek getuige van een veelvoud van “gedachten”.
Vierhonderd jaar na de geboorte van Blaise Pascal (°1623) slaagt Hanna Vandenbussche erin om deze denker terug in de actualiteit te brengen. Doelgericht, zoals in een wedstrijd, neemt ze alle hindernissen om Pascal ook in de filosofie zijn plaats te geven.
Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
Dit boek werd eveneens besproken door Karel Van Dinter.
Meer van Paul Van Aelst
