26 april 2024
Het schrijverskasteel. De Neurenbergse processen: ontmoetingen aan de rand van de afgrond.
In november 1945 startte het eerste Neurenbergse proces tegen 21 kopstukken van het naziregime. Honderden journalisten en schrijvers kwamen hierop af. Ze woonden en werkten in een nabijgelegen kasteel: het schrijverskasteel.
De auteur van Het schrijverskasteel is Uwe Neumahr, geboren in 1972 in Winnenden, in de Duitse deelstaat Baden-Württemberg. Hij studeerde literatuurwetenschap aan de Universiteit van Tübingen (Duitsland) en aan de Scuola Normale Superiore in Pisa (Italië). In 2001 promoveert hij in Keulen. Eerder schreef hij historische boeken met een biografisch karakter over de Spaanse schrijver Miguel de Cervantes, de Italiaanse kunstenaar Benevenuto Cellini, de Italiaanse vorst Cesare Borgia en de Duitse componist Friedrich Händel. Het schrijverskasteel is zijn eerste boek dat in het Nederlands werd vertaald.
In totaal werden er tussen november 1945 en april 1949 dertien processen gevoerd, die gezamenlijk bekend staan als de Neurenberger Processen. In dit boek komt enkel het eerste proces aan bod, dat tevens het bekendste is omdat dit tegen de grootste nazimisdadigers werd gevoerd. Het speelde zich af in Neurenberg, stad waar de nazi’s hun Rijkspartijdagen hielden. Ze was gelegen in de Amerikaanse bezettingszone en ondanks dat ze geheel in puin was gebombardeerd, was het gerechtsgebouw nog intact.
Het proces komt slechts op de achtergrond aan bod. Dit boek gaat over de journalisten en schrijvers die hier naartoe kwamen. Ze werden ondergebracht in het kasteel van potlodenmagnaat Faber-Castell. Dit gebouw fungeerde tevens als perscentrum. Het schrijverskasteel handelt in de eerste plaats over de journalistiek en het schrijven in het algemeen als noodzaak en als middel om kennis te verspreiden. Hun taak was het om het onuitsprekelijke onder woorden te brengen.
Het boek begint met een inleidend stuk over het perscentrum in het potloodkasteel. Hierin schetst Neumahr de toestand in het Duitsland van na de oorlog. In het platgebombardeerde land is er gebrek aan alles. De Duitse journalistiek was op dat ogenblik onbestaande: ofwel schreven de Duitse journalisten nazi-gezind, ofwel was hun werk verboden. Het was aan de geallieerden om dit medium terug op te waarderen. Al snel was er binnen die kleine gemeenschap een Oost-West conflict met politiek-culturele onenigheden.
Neumahr legt herhaaldelijk uit dat er toen twee strekkingen waren die enerzijds de misdaden als individuele daden voorstelden en anderzijds het hele Duitse volk collectief criminaliseerden. De banaliteit van het kwaad komt hier tot uiting.
Neumahr gebruikt de aanwezige schrijvers en journalisten om in dertien hoofdstukken niet enkel deze individuen te tekenen, maar vooral om de atmosfeer in deze naoorlogse wereld te beschrijven. In elk van deze hoofdstukken komt een bekend persoon aan bod. Hierdoor komt het boek over als een bundeling van losstaande verhalen met het proces als leidraad. Het is in die gespannen wereld dat o.a. Erika Mann, Alfred Döblin, Rebecca West, Marthe Gellhorn, John dos Passos, Willy Brandt, Erich Kästner en Wolfgang Hildesheimer het proces ervaarden en verslag uitbrachten. Het zijn inderdaad, zoals de ondertitel voorspelt, “Ontmoetingen aan de rand van de afgrond”. Neumahr slaagt in zijn opzet om met dit boek te onderlijnen hoe deze literatoren omgingen met het onzegbare.
Neumahr gebruikt de aanwezige schrijvers en journalisten om in dertien hoofdstukken niet enkel deze individuen te tekenen, maar vooral om de atmosfeer in deze naoorlogse wereld te beschrijven. In elk van deze hoofdstukken komt een bekend persoon aan bod. Hierdoor komt het boek over als een bundeling van losstaande verhalen met het proces als leidraad. Het is in die gespannen wereld dat o.a. Erika Mann, Alfred Döblin, Rebecca West, Marthe Gellhorn, John dos Passos, Willy Brandt, Erich Kästner en Wolfgang Hildesheimer het proces ervaarden en verslag uitbrachten. Het zijn inderdaad, zoals de ondertitel voorspelt, “Ontmoetingen aan de rand van de afgrond”. Neumahr slaagt in zijn opzet om met dit boek te onderlijnen hoe deze literatoren omgingen met het onzegbare.
Het schrijverskasteel is een boeiend boek, vlot geschreven en geeft een voorbeeld van de gevolgen van wat het naziregime in een maatschappij heeft teweeggebracht. Neumahr heeft dit zeer levendig beschreven en door gebruik te maken van de bekende journalisten en schrijvers die we ook uit andere situaties kennen, komt het zeer overtuigend over. In het deel “Noten” en “Bibliografie” krijg je de mogelijkheid tot verdere uitdieping van deze gebeurtenissen.
Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
Vertaler: Arian Verheij
Meer van Paul Van Aelst
