2 november 2023
Muiterij. Hoe onze wereld kantelt.
Zijn vijfde boek in veertien jaar tijd, maar Peter Mertens is dan ook een bezield persoon die het in woorden en daden opneemt voor de kleine man en het globale zuiden en met scherp schiet op de graaicultuur van het neoliberalisme of het economische liberalisme tout court.
Net als in vorig werk toont de PVDA-man zich een zwierig schrijver die elk hoofdstukje begint met een fait-divers of een gesprek met een (linkse) expert of een ontmoeting met de gewone m/v. Dat wordt dan gevolgd door een linkse analyse van tenenkrullend gegraai en een winstmodel dat weinig oog heeft voor de belangen van de werknemer en het armere deel van de wereld. Citaten van Victor Jara, Berthold Brecht, Noam Chomsky, ‘Lula’ en andere kameraden bepalen mee de kleur van de tekst. Minder bekend is Vija Prashad, die het nawoord mag schrijven en daarin het boek uitstekend samenvat: “Peter documenteert de overwinsten van de megaconcerns, in de voedsel- en energieproductie bijvoorbeeld, maar hij noteert ook […] de concrete dagelijkse verhalen van de mensen benedendeks. Daarmee plaatst hij zich in een brede intellectuele marxistische traditie. […] De situatie en conjunctuur begrijpen is immers nodig om te weten hoe actief en sociaal handelen.”
Hij weet het, lezer, dat zijn verhaal eentonig wordt, maar de hoofden van Lebak hebben nog altijd boter op het hoofd. Onrecht blijft voortbestaan. Daarom is Cargill ‘het slechtste bedrijf ter wereld’ (blz. 39), spelen de banken vals (blz. 74 e.v.) en is de politiek hypocriet (blz. 211 e.v.). In Muiterij zijn behalve de megaconcerns de Verenigde Staten de grote boosdoener en doet Europa er goed aan zich niet te laten ontvoeren (blz. 134 e.v.). Mertens legt helder en zeer begrijpelijk uit wat de tandem Reagan-Thatcher daar allemaal mee te maken heeft, maar ook het schrappen van ‘Bretton Woods’ onder Richard Nixon. We krijgen nieuwe woorden uitgelegd zoals ‘dedollarisering’ en ‘koolstofkolonialisme’.
Muiterij is bij de tijd, want zowel Corona als de oorlog in Oekraïne worden opgenomen in de analyses van de auteur. We vermelden erbij dat de uitbreiding van de NAVO naar het Oosten allesbehalve applaus krijgt van Mertens. Muiterij kijkt breed en is voor een groot stuk een boek over geopolitiek.
Toch schreef Peter Mertens geen boek voor het linkse koor. Je leest er even goed dat sinds China kapitalisme omarmde 800 miljoen mensen uit de armoede werden gehaald (blz.112). Maar de voorbeelden van gigantische overwinsten en het gebrek aan sociaal engagement van een bepaald kapitalisme zijn geen verzinsels van extreemlinks. Je moet al een rücksichtslose fan zijn van Ayn Rand om niet regelmatig mee te knikken. Er wordt niet opgeroepen tot een rode revolutie, maar Mertens wijst er wel op dat de dingen anders hadden kunnen lopen en dat misschien ook zullen doen. De unipolaire Lex Americana wankelt en hier en daar lijkt muiterij op til, zowel onder het eigen precariaat als onder landen die het steeds minder slikken om enkel als exporteur van goedkope grondstoffen genoteerd te staan. BRICS+ heeft ondertussen een BBP dat dit van de G7 overstijgt (blz. 150). Er is dus verandering op til en Mertens’ boek schrijft zich in voor “de zoektocht naar een nieuw socialisme” (blz. 249), zowel op landsniveau als op wereldvlak.
Nick De Clippel
Meer van Nick De Clippel
Nick De Clippel
