14 oktober 2023
Hitler, Stalin, vader en moeder. Een familiegeschiedenis.
Daniel Finkelstein is Brits journalist en politicus. Hij publiceert wekelijks een column in de Times en is lid van het Hogerhuis.
Zijn beide ouders waren Joods, slachtoffers van het nazisme en het communisme. Simultaan worden de lotgevallen van de beide families beschreven: het lot van de familie van zijn moeder in Berlijn, dit van de familie van zijn vader in Lwow (voor de tweede wereldoorlog grondgebied Polen), het huidige Lviv gelegen in Oekraïne.
De ouders van zijn moeder, Alfred en Margarete Wiener-Saulmann, waren hoogopgeleid. Vader Wiener leidde sedert de opkomst van het fascisme een onderzoekscentrum naar deze doctrine wat uitgroeide tot het belangrijkste informatiecentrum met betrekking tot de Holocaust (het Jewish Central Information Office). In 1933 diende het gezin, ondertussen verrijkt met drie dochters, uit te wijken naar Amsterdam en in 1939 vertrok vader Wiener alleen naar London om daar in veiliger oorden zijn werk verder te zetten. Zijn gezin bleef in Amsterdam en kon bij het uitbreken van de oorlog niet tijdig ontkomen naar London.
De ouders van zijn vader, Adolf en Amalia Finkelstein-Diamantstein, behoorden tot de gegoede burgerij van Lwow. Samen met zijn broer had Adolf aldaar een zeer succesvolle handel in ijzerwaren opgebouwd. Met de ondertekening van het Molotov-Ribbentroppact op 23 augustus 1939 begon de ellende voor de inwoners van Polen. Op 1 september 1939 viel Duitsland Polen binnen en op 17 september volgde Stalin om zijn deel van Polen in te palmen, zoals toegezegd in het geheim protocol dat deel uitmaakte van het hoger vermelde pact en dat de herschikking van Oost-Europa inhield. Lwow viel in het Russische gedeelte. In februari 1940 werd Adolf Finkelstein gearresteerd. Enkele maanden later werd moeder Finkelstein samen met haar zoon Ludwik, toen amper tien jaar oud, naar Siberië gedeporteerd waar zij in de meest ellendige omstandigheden dwangarbeid verrichtten. Door honger en afgrijselijke koude overleefden zij maar ternauwernood de winter van 1940. Toen Duitsland in juni 1941 Rusland aanviel zagen de Russen zich verplicht de gedeporteerde Joden vrij te laten. In maart 1942 werd het gezin herenigd en in 1943 vestigde het zich in Palestina.
Moeder Wiener werd met haar drie dochters via Westerbork gedeporteerd naar het concentratiekamp Bergen-Belsen, waar zij meer dood dan levend in januari geruild werden tegen gevangen Duitsers. Bij aankomst in Zwitserland overleed moeder.
Ludwik Finkelstein en Mirjam Wiener ontmoetten elkaar in London waar zij in 1957 in het huwelijk traden. Hun zoon Daniel werd er geboren in 1962.
Zoals vele Joodse families werden de families Finkelstein-Wiener praktisch volledig uitgemoord door de Nazi’s en de Sovjets. Eens te meer valt op dat niemand zich kon inbeelden welke moorddadige plannen deze regimes koesterden. Vele Joden dachten dat zij veilig waren in het buitenland. Het gevaar werd onderschat, zowel vóór als tijdens de oorlog. Wie kon zich indenken dat een volledige bevolking zou uitgeroeid worden?
De auteur wijst op de verantwoordelijkheid van zowel Nazi-Duitsland als de Sovjet-Unie. Beide regimes hebben zich schuldig gemaakt aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Stalin mocht evengoed terechtstaan in Neurenberg.
De auteur hanteert een vlotte stijl en het afwisselende relaas van de lotgevallen van de families over de periode 1939 – 1945 maakt er een spannend boek van dat de lezer ertoe aanzet het in één ruk uit te lezen.
Veel boeken werden gewijd aan de misdaden begaan tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zelden werden in de geschiedenis op deze schaal en op systematische wijze grote bevolkingsgroepen als ongedierte uitgeroeid. Gewenning aan de gruwel treedt nooit op en na ieder verhaal rijst de vraag: hoe was dit mogelijk? Kan zich dit herhalen?
Blijkbaar wel. Denken wij maar aan Oekraïne, Oost-Congo, Rwanda, Jemen, Sudan, zo vele conflictgebieden waar de mensenrechten iedere dag nog op de meest gruwelijke manier geschonden worden.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
