24 augustus 2023
Woke is het nieuwe Marrakech-pact
Dit jongste boek van Tom Lanoye bevat ook een ondertitel: ‘of hoe ons Capitool al elke dag wordt bestormd’. Het boek wordt op de titelpagina als een pamflet bestempeld en is de uitgeschreven en aangevulde tekst van de Paul Verbraeken-lezing die Tom Lanoye in april van dit jaar in Antwerpen hield. Als je weet dat dit een pamflet is en je de virtuoze en polemische taal van de auteur een beetje kent, besef je al ongeveer waaraan je je als lezer kunt verwachten. Voeg daaraan toe dat dit over het nationalisme en woke gaat, dan verkrijg je de explosieve cocktail die hier geserveerd wordt.
Ik wil hier de titel van Lanoye’s recente interview in De Morgen (‘Bart De Wever gaat zijn tanden stuk bijten op woke’, 28 juli 2023) parafraseren en stellen dat Tom Lanoye zijn tanden stuk bijt op woke. Dat hij weinig kaas gegeten heeft van woke, zal ik hier verder aantonen. Maar eerst zal ik kort samenvatten waar dit pamflet zoal over gaat. De auteur richt zijn vlijmscherpe pijlen op de identiteitspolitiek, meer in het bijzonder het nationalisme, in casu het Vlaams-nationalisme en in het bijzonder de N-VA en Bart De Wever. Zo schrijft hij over uitingen van het Vlaams-nationalisme in de TV-reeks ‘Het verhaal van Vlaanderen’ en vooral nog in ‘De Canon van Vlaanderen' (die op het ogenblik van zijn lezing nog niet afgewerkt was en die inmiddels gepubliceerd is, wat de auteur er niet toe beweegt om zijn tekst ook maar met een één letter aan te passen).
Ik ben het slechts ten dele eens met Tom Lanoye, met name wanneer hij schrijft: “waarom blijft het voor flaminganten zo moeilijk om zich complexloos én Vlaming én Belg te voelen?” (p. 27). Ik ben geen Vlaams-nationalist en heb hier geen moeite mee. Maar evenmin ben ik geneigd te denken dat achter elke Vlaams-nationalistische boom (TV-reeks of Canon) een (rechtse, fascistoïde) indiaan schuil gaat. Tom Lanoye doet weinig moeite om zijn vraag ook ernstig te beantwoorden. In de plaats hiervan lijkt hij geobsedeerd door de Vlaams-nationalisten en vooral door Bart De Wever. Hij ergert zich blauw aan alle Vlaams-nationalistische projecten. Tom Lanoye drukt zijn ergernissen uit in “schimpscheuten” en in een drammerige, pamflettaire stijl.
De basisstelling van dit boek is de volgende. Tom Lanoye verwijst naar eind 2018, toen N-VA de regering-Michel verliet omdat die het Marrakech-pact (over migratie) wou ondertekenen. Dat deed de regering-Michel toch. Michel II lette op de lopende zaken tot de verkiezingen in 2019. N-VA verloor toen een deel van zijn electoraat en zijn zetels, dat kwam gunstig uit voor zijn concurrent op rechts, het Vlaams Belang. In voetbaltermen: N-VA gaf de assist, het Vlaams Belang scoorde. Welnu, Tom Lanoye is van mening dat iets soortgelijks zich zal voordoen nu BDW zich profileert in de kritiek op woke. Bart De Wever heeft namelijk een toespraak over woke gehouden in enkele Vlaamse universiteiten en zijn tekst uitgeschreven in zijn boek ‘Over woke’ (2023). Tom Lanoye denkt dat de antiwoke-houding van de N-VA en vooral van BDW zal gekaapt worden door extreem-rechts. In wezen is dit niet meer dan een hypothese, waarvoor hij weinig grondige argumenten aanbrengt.
Waar ik vooral over val is dat in zijn tweede hoofdstuk (over woke) Tom Lanoye uitsluitend verwijst naar het boek van BDW en blijkt weinig af te weten van woke. Eerst probeert hij nog woke af te doen als bijna onbestaand “Niemand kent de officiële woordvoerders of centrale overlegorganen van woke, want die bestaan niet. (…) Behalve een gemakkelijke want vage vijand levert hij (=woke) ook een lapmiddel op om het niet te hoeven hebben over ware problemen en stinkende dossiers” (p. 66). Tom Lanoye is hiermee in hetzelfde bedje ziek als Paul Goossens die in een Knack-interview woke bestempelde als “een schijnprobleem”.
Het klopt dat er geen echt georganiseerde woke-beweging is. Maar het is evenzeer waar dat er een omlijnd woke-gedachtegoed is, dat veelal geïmporteerd is uit de VS en het VK en dat bij ons woordvoerders heeft, zoals vooral in Nederland Gloria Wekker en Anousha Nzume. En een gedachtegoed dat inderdaad geënt is op het postmodernisme, zoals bijvoorbeeld blijkt uit het boek ‘Cynical studies’ van Helen Pluckrose en James Lindsay. Maar Tom Lanoye heeft zich zo niet verdiept in woke. In de plaats hiervan botviert hij zijn obsessie met Bart De Wever op zijn tekst. Hij brengt diens standpunten in ‘Over woke’ meteen in verband met de antiwoke-maatregelen van de Republikein Ron DeSantis in Florida. Het klopt dat die rechtse politicus een uitgesproken en omstreden beleid voert tegen woke in zijn staat. Maar is er een verband met BDW? Dat is zoiets als ‘guilty by association’.
Ergerlijk is vooral het feit dat Tom Lanoye niet verder is gaan kijken dan dit boek van BDW. In zijn tekst is geen vermelding van enig ander (en kritisch) boek over woke. Een bibliografie bevat dit pamflet evenmin. Ik kan wijzen op de volgende boeken over woke (mijn eigen boek laat ik even buiten beschouwing): ‘Wie wat woke’ van Walter Weyns, ‘Zwijg! Waarom woke niet deugt’ van Paul Boonefaes, ‘Ben ik wel woke genoeg?’ van Martin Harlaar, ‘Wokabulary’ en ‘Het spook van woke’ van Floris van den Berg, ‘Links is niet woke’ van Susan Neiman. En dan vergeet ik wellicht nog titels. Met zijn pamflet versterkt Tom Lanoye vooral de simplistische redenering dat wokekritiek (altijd) van rechts komt, dus woke zal wel links zijn. Dat is niet helemaal waar. In ‘Het spook van woke’ neemt de Nederlandse filosoof Floris van den Berg de positie in van humanistische criticus van woke. Wie zijn boek leest, stelt vast hoe het woke-gedachtegoed al is doorgedrongen in de (Nederlandse) universitaire wereld en hoe docenten daar soms op eieren moeten lopen. Susan Neiman tracht op filosofische wijze duidelijk te maken dat de achterliggende stellingen van woke helemaal niet stroken met een ware, linkse opstelling. Zij wijst vooral op het gebrek aan universalisme en aan vooruitgangsdenken bij woke.
Voor zover woke dan toch bestaat in het hoofd van Tom Lanoye is dit een links verschijnsel en is elke woke-kritiek in principe verdacht, want komend van rechts of extreem rechts. Hij doet hiermee de waarheid geweld aan en vergeet de belangrijke nuances. De auteur wil ons waarschuwen: kritiek op woke zal ertoe leiden dat vooral extreem rechts (in ons land het Vlaams Belang) met de trofee gaat lopen, in de vorm van een verkiezingsoverwinning. Zoals gezegd: dit is een hypothese, waarvoor hij weinig harde argumenten aandraagt.
En de bestorming van ons capitool? In een ultrakort slothoofdstuk behandelt Tom Lanoye dit en hij verwijst hier vooral naar de rol van de partijvoorzitters in ons politiek bestel. Erg uitgewerkt is zijn kritiek op de particratie (een kritiek die niet nieuw is) niet.
Dit boek moet het vooral van de verbale krachtpatserij en het taal-vuurwerk hebben. Tom Lanoye slaagt erin zijn visie scherp te formuleren. Op sommige punten kan ik hem volgen, maar zijn visie op woke en antiwoke is eenzijdig en ongenuanceerd. Tom Lanoye heeft zijn huiswerk over woke niet goed gemaakt, zo stel ik vast. Hij schopt verbaal wild op zich heen, in alle richtingen. Onder het motto: ik zal zo wel iets of iemand raken.
Fons Mariën
Fons Mariën
Dit boek werd eveneens gerecenseerd door Walter Lotens.
Meer van Fons Mariën
