2 april 2023
Het spook van woke
De ondertitel van Het spook van woke, het nieuwste boek van Floris van den Berg, luidt: Een vrolijk vaccin tegen cancel culture, identiteitspolitiek en ander onheil. Het is een boek dat ik iedereen aanraad om te lezen, maar vrolijk zou ik het niet willen noemen.
Binair denken
Dankzij woke leven we in binaire tijden. Je staat aan de goede kant of je staat aan de verkeerde kant. Je bent goed of je bent slecht. Steeds minder mensen hebben er behoefte aan om te luisteren naar en te praten met mensen waar ze het niet mee eens zijn.
Dankzij woke leven we in binaire tijden. Je staat aan de goede kant of je staat aan de verkeerde kant. Je bent goed of je bent slecht. Steeds minder mensen hebben er behoefte aan om te luisteren naar en te praten met mensen waar ze het niet mee eens zijn.
Het binair denken is de laatste jaren vooral opgerukt in de universitaire wereld. Een recent voorbeeld: Maart 2023 plaatste de woke professor Judi Mesman (hoogleraar op het gebied van jeugd en samenleving, Universiteit Leiden) op haar LinkedIn-pagina het volgende citaat van Jason Overstreet, een Amerikaanse schrijver: ‘The word woke is becoming more beautiful by the day. Why? Because the absolute worst people on earth use it as a slur against everything that is good.’
Iemand als professor Mesman heeft, en ik spreek uit ervaring, geen enkele behoefte aan een uitwisseling van gedachten met mensen die kritisch staan tegenover het binaire woke-denken. Dat zijn blijkbaar, zo meen ik althans te moeten begrijpen, de absoluut slechtste mensen op aarde. Ik zou dan één van die absoluut slechtste mensen op aarde zijn, net als Floris. En wat moet er met die slechte mensen gebeuren? Heropvoeden! Nee, ik maak geen grapje. Het gebeurt al in de Lage Landen.
Waar staat Floris?
Floris van den Berg (1973) is als filosoof verbonden aan de Universiteit Utrecht. Hij koestert liberaal humanistische opvattingen, is veganist en - als we de titel van zijn voorwoord mogen geloven - een angsthaas. Ik was dat van die ‘angsthaas’ vergeten toen ik de vraag onderaan pagina 168 las en er een dubbele streep onder zette: ‘Wie durft?’
Floris van den Berg (1973) is als filosoof verbonden aan de Universiteit Utrecht. Hij koestert liberaal humanistische opvattingen, is veganist en - als we de titel van zijn voorwoord mogen geloven - een angsthaas. Ik was dat van die ‘angsthaas’ vergeten toen ik de vraag onderaan pagina 168 las en er een dubbele streep onder zette: ‘Wie durft?’
Het is een vraag die vaak in mij opkwam tijdens het schrijven van het boek Ben ik wel woke genoeg? (2022) Tijdens mijn ontdekkingstocht door het land der Social Justice Warriors heb ik mij vele malen gestoord aan het gebrek aan durf, aan de lafheid van universiteitsbestuurders die hun oren laten hangen naar woke-activisten en die hun docenten niet durven te steunen. Floris is meer dan eens door het management van de Universiteit Utrecht op het matje geroepen, omdat een activistische student een klacht tegen hem had ingediend. Docenten kosten geld, studenten leveren geld op. Een kosten-batenanalyse is dan door het management snel gemaakt. ‘Je moet je anders opstellen, Floris.’
Ik vind Floris moedig, want ondanks zijn angst durft hij zijn mond open te doen. En hij heeft wat te verliezen: zijn baan en dus zijn inkomen, en dat weten de woke-activisten. Zij zouden het alleen maar toejuichen als dat gebeurde en ik kan niet uitsluiten dat de universiteitsbestuurders geen traan zouden laten als zij Floris zouden moeten ‘laten gaan’. Academische vrijheid is mooi, maar het moet geen geld kosten.
De universiteiten als ideologische kerkers
Floris van den Berg constateert in zijn boek dat het diversiteits- en inclusiebeleid van universiteiten in de praktijk een vermindering van de diversiteit aan opvattingen betekent:
‘Door diversiteits- en inclusiebeleid wordt de academische vrijheid vleugellam gemaakt. Het zijn prachtige termen die desalniettemin voeren richting totalitaire denkdwang waar er voor andersdenkenden (dissidenten) geen plaats is. Zoals in geleerde jezuïetencentra de geleerdheid aan de leiband van de dogma’s van de katholieke kerk ligt, zo gaat de woke revolutie de kant uit van geleerdheid aan de leiband van de grillen van Social Justice Warriors. Doordat het management van de universiteit zelf de diversity officers heeft aangesteld is er momentum waarbij een minderheid, gesteund door luidruchtige SJW’s onder studenten en staf, de universiteiten in rap tempo fundamenteel kan veranderen in ideologische kerkers.’
Floris van den Berg constateert in zijn boek dat het diversiteits- en inclusiebeleid van universiteiten in de praktijk een vermindering van de diversiteit aan opvattingen betekent:
‘Door diversiteits- en inclusiebeleid wordt de academische vrijheid vleugellam gemaakt. Het zijn prachtige termen die desalniettemin voeren richting totalitaire denkdwang waar er voor andersdenkenden (dissidenten) geen plaats is. Zoals in geleerde jezuïetencentra de geleerdheid aan de leiband van de dogma’s van de katholieke kerk ligt, zo gaat de woke revolutie de kant uit van geleerdheid aan de leiband van de grillen van Social Justice Warriors. Doordat het management van de universiteit zelf de diversity officers heeft aangesteld is er momentum waarbij een minderheid, gesteund door luidruchtige SJW’s onder studenten en staf, de universiteiten in rap tempo fundamenteel kan veranderen in ideologische kerkers.’
Wat is woke?
In het voorwoord van Het spook van woke doet Floris een aantal pogingen om aan de lezer duidelijk te maken wat het uiterst lastig te definiëren begrip ‘woke’ volgens hem inhoudt.
In het voorwoord van Het spook van woke doet Floris een aantal pogingen om aan de lezer duidelijk te maken wat het uiterst lastig te definiëren begrip ‘woke’ volgens hem inhoudt.
‘Woke is een Trojaans paard: het lijkt alsof de overwinning op alle vormen van onderdrukking de instituten wordt binnengereden, maar als het paard eenmaal binnen is, blijkt de vijand erin te zitten en begint de ellende van woke intolerantie. De zogenaamde gelijkheid van woke komt daardoor neer op totalitaire onderdrukking en ongelijkheid. Troje is gevallen, maar misschien kunnen wij het paard nog net op tijd weer buiten de muren rijden.’
‘Woke sluit mensen op in identiteiten.’
‘Woke: het is losgeslagen hyperverontwaardiging die het doel mist.’
‘Wokisme is een culturele mode die onder het mom van verheven idealen het bouwwerk van de wetenschap, kunst en onderwijs naar de gallemiezen helpt. De camouflage werkt goed. Zonder die camouflage zouden mensen de culturele beeldenstorm herkennen.’
‘Wokisme is een voorbeeld van hoe een verkeerde interpretatie van de Verlichtingsidealen het hele project aan het wankelen brengt.’
‘Wat onder woke wordt verstaan is een verwarrende kluwen opvattingen.’
‘Wokisme is een onoverzichtelijke ideologie waar van alles in past.’
‘Woke is een epidemie die onze rationaliteit aantast en waarvoor met name de linkse intelligentsia vatbaar blijkt.’
‘Woke maakt elke communicatie tot een mijnenveld en dat is niet plezierig wandelen.’
‘Woke sluit mensen op in identiteiten.’
‘Woke: het is losgeslagen hyperverontwaardiging die het doel mist.’
‘Wokisme is een culturele mode die onder het mom van verheven idealen het bouwwerk van de wetenschap, kunst en onderwijs naar de gallemiezen helpt. De camouflage werkt goed. Zonder die camouflage zouden mensen de culturele beeldenstorm herkennen.’
‘Wokisme is een voorbeeld van hoe een verkeerde interpretatie van de Verlichtingsidealen het hele project aan het wankelen brengt.’
‘Wat onder woke wordt verstaan is een verwarrende kluwen opvattingen.’
‘Wokisme is een onoverzichtelijke ideologie waar van alles in past.’
‘Woke is een epidemie die onze rationaliteit aantast en waarvoor met name de linkse intelligentsia vatbaar blijkt.’
‘Woke maakt elke communicatie tot een mijnenveld en dat is niet plezierig wandelen.’
Wat wil Floris met dit boek?
‘Dit boek is geen opsomming van woke casussen. Dit boek is geen cultuurhistorische studie naar de wortels van woke. Dit boek is geen totale verwerping en afkeer van alles wat woke is. Dit boek is geen tirade tegen wokisme. Dit boek is geen rechts-conservatief pleidooi. Dit is geen politiek correct boek. Dit boek behandelt lang niet alle hete woke hangijzers. Ik zwijg over genderidentiteiten. Niet omdat ik daar geen mening over heb, maar omdat ik het onderwerp hier niet uitputtend kan behandelen. Wie kritisch leert denken, zal zich zelf een weg kunnen banen in het woke doolhof. Dit boek geeft geen volledig werkend vaccin tegen woke (maar doet daar wel een poging toe).’
‘Dit boek is geen opsomming van woke casussen. Dit boek is geen cultuurhistorische studie naar de wortels van woke. Dit boek is geen totale verwerping en afkeer van alles wat woke is. Dit boek is geen tirade tegen wokisme. Dit boek is geen rechts-conservatief pleidooi. Dit is geen politiek correct boek. Dit boek behandelt lang niet alle hete woke hangijzers. Ik zwijg over genderidentiteiten. Niet omdat ik daar geen mening over heb, maar omdat ik het onderwerp hier niet uitputtend kan behandelen. Wie kritisch leert denken, zal zich zelf een weg kunnen banen in het woke doolhof. Dit boek geeft geen volledig werkend vaccin tegen woke (maar doet daar wel een poging toe).’
‘Dit boek is een liberale cultuurfilosofie. Cultuurfilosofie probeert grip te krijgen op cultuur in veranderende tijden. Het merendeel van de cultuurfilosofen is bijzonder kritisch en negatief over de eigen tijd. Dikwijls wordt er gezocht naar wat die negatieve verandering teweegbrengt. Dat kan een politieke of culturele verandering zijn of een technologische innovatie. Een cultuurfilosofische analyse gaat hand in hand met cultuurkritiek. Niet alle cultuurkritiek is filosofisch van aard. Ik lever geen holistische, allesomvattende kritiek op de huidige cultuur, alleen op het woke aspect. Ik koester de verworvenheden van de liberale democratie (zelfs in het besef dat deze ecologisch destructief is). De vrolijkheid van dit boek zit hem erin dat er in de westerse liberale samenlevingen een ongekende mogelijkheid is tot vrolijkheid: iedereen is vrij zich te vermaken, bovendien valt er wat te lachen met satire, cabaret en cartoons. Vrolijkheid en de mogelijkheid tot vrolijkheid vormen een politiek filosofisch ondervertegenwoordigd onderwerp.’
‘Dit boek wil het gevaar van wokisme laten zien en aantonen hoe dit de liberale samenleving ondermijnt. Er zijn meer bedreigingen voor de liberale democratie: de islam die botst met onze westerse waarden door terrorisme, het rechtsextremisme dat de tolerantie beknot met het risico af te glijden naar een fascistische staat.’
Tegen wokisme is geen kruid gewassen
Het spook van woke bestaat uit een twintigtal hoofdstukken waarvan de meeste eerder zijn gepubliceerd. Dat heeft als voordeel dat elk hoofdstuk een afgerond geheel vormt en dat de lezer naar believen zijn eigen weg in het boek kan kiezen. Wilt u Hilarisch lachen om diversiteitsdenken, dan leest u hoofdstuk 9. Wilt u meer lezen over Woke in de collegezaal, dan begint u met hoofdstuk 15. En bent u nieuwsgierig welke Tips om te dealen met woke Floris van den Berg geeft, dan vindt u die in hoofdstuk 18.
Het spook van woke bestaat uit een twintigtal hoofdstukken waarvan de meeste eerder zijn gepubliceerd. Dat heeft als voordeel dat elk hoofdstuk een afgerond geheel vormt en dat de lezer naar believen zijn eigen weg in het boek kan kiezen. Wilt u Hilarisch lachen om diversiteitsdenken, dan leest u hoofdstuk 9. Wilt u meer lezen over Woke in de collegezaal, dan begint u met hoofdstuk 15. En bent u nieuwsgierig welke Tips om te dealen met woke Floris van den Berg geeft, dan vindt u die in hoofdstuk 18.
Wees geen nuttige idioot!
Tot slot een fragment uit hoofdstuk 8, getiteld De weerbare wetenschap.
‘Ik ben de laatste jaren bang, niet alleen voor studenten tijdens college met hun beschuldigende vragen, maar ook voor anonieme klagers die bij de universiteit hun beklag doen. Het management gedraagt zich als ‘nuttige idioten’ in deze gang van zaken. Op klachten vindt de reflex plaats: ‘waar rook is, is vuur’ en het lijkt gerieflijk om tegemoet te komen aan de klagers. Maar het klagen zal niet stoppen. Het zal nooit stoppen. Tegen wokisme is geen kruid gewassen. En zo loop je het risico tussen hamer en aambeeld te komen. Censuur en inquisitie komen terug, midden in de open samenleving waarin de vrijheid van expressie en academische vrijheid basisbeginselen zouden moeten zijn. Via wokisme vindt er onder het mom van het bestrijden van discriminatie een metamorfose plaats naar een totalitaire samenleving compleet met een gedachtenpolitie.’
Tot slot een fragment uit hoofdstuk 8, getiteld De weerbare wetenschap.
‘Ik ben de laatste jaren bang, niet alleen voor studenten tijdens college met hun beschuldigende vragen, maar ook voor anonieme klagers die bij de universiteit hun beklag doen. Het management gedraagt zich als ‘nuttige idioten’ in deze gang van zaken. Op klachten vindt de reflex plaats: ‘waar rook is, is vuur’ en het lijkt gerieflijk om tegemoet te komen aan de klagers. Maar het klagen zal niet stoppen. Het zal nooit stoppen. Tegen wokisme is geen kruid gewassen. En zo loop je het risico tussen hamer en aambeeld te komen. Censuur en inquisitie komen terug, midden in de open samenleving waarin de vrijheid van expressie en academische vrijheid basisbeginselen zouden moeten zijn. Via wokisme vindt er onder het mom van het bestrijden van discriminatie een metamorfose plaats naar een totalitaire samenleving compleet met een gedachtenpolitie.’
Ik hoop van harte dat Het spook van woke uw weerbaarheid tegen cancel culture, identiteitspolitiek en ander onheil zal vergroten. En ik wens u evenveel moed als Floris van den Berg heeft getoond met het publiceren van dit boek.
En stel een daad: koop dit boek!
Martin Harlaar
En stel een daad: koop dit boek!
Martin Harlaar
Het gaat heel goed samen: links en woke-kritisch. Floris van den Berg (links) en Martin Harlaar [foto: René van Elst]
