29 september 2021
Alfred Nobel. Het verhaal van een man en zijn tijd.
Ingrid Carlberg is journalist en auteur. Ze studeerde politicologie en economie. In 2012 ontving zij de Augustprijs, vernoemd naar de auteur August Strindberg, voor haar biografie van de Zweedse diplomaat Raoul Wallenberg. Deze prijs wordt beschouwd als de meest prestigieuze literaire Zweedse onderscheiding. In 2020 werd ze opgenomen in de Zweedse Academie. De auteur is met de biografie van Alfred Nobel zeker niet aan haar proefstuk toe.
Iedereen kent natuurlijk de Nobelprijzen, maar wie was de man die zijn naam verbond aan de belangrijkste onderscheidingen ter wereld, gespijsd uit de opbrengst van zijn immense fortuin?
Dat Alfred Nobel een dergelijk fortuin bijeen zou brengen, stond zeker niet in de sterren geschreven. Zijn familie was niet welstellend. Integendeel. Zijn vader, Immanuel Nobel, eveneens uitvinder op het gebied van explosieven, meer bepaald met betrekking tot de perfectionering van zeemijnen, moest Zweden verlaten op de vlucht voor zijn schuldeisers. Hij vestigde zich in Sint Petersburg, maar ging, na aanvankelijke successen, ook daar failliet.
Alfred Nobel legde zich op zijn beurt toe op het onderzoek naar krachtige springstoffen. Hij leert de nieuwe springstof nitroglycerine kennen – Alfred Nobel is er niet de uitvinder van – en slaagt erin deze onstabiele springstof, oorzaak van vele ongevallen vaak met dodelijke afloop, te verwerken tot een stabiel explosief, dat wij allemaal kennen onder de benaming dynamiet.
Dit loopt niet van een leien dakje. Hij legt daarbij een bewonderenswaardige hardnekkigheid en volharding aan de dag. Zware dodelijke ongevallen, tegenkantingen, constant geldgebrek, oplichtingen, patentinbreuken, gerechtelijke procedures, wisselende administratieve verordeningen en verboden – ook toen al -, familiale spanningen vooral met zijn vader, zijn dagelijkse kost.
De auteur slaagt er in dit alles tot een boeiende geschiedenis te verwerken. Ofschoon het boek 687 pagina’s telt (bronnen en noten inbegrepen) wordt de lectuur ervan nooit langdradig en blijft de lezer geboeid. Zij beperkt zich ook niet tot het wedervaren van Alfred Nobel en van zijn familie, maar zij geeft ook een beeld van de tweede helft van de negentiende eeuw. Ze schetst de filosofische stromingen, de literatuur, de politieke toestand met aandacht voor de Frans-Duitse oorlog van 1870, die een geweldige expansie inhield voor de productie van springstoffen.
Alfred Nobel was niet alleen wetenschapper. Hij wilde zich ook ontpoppen als schrijver en ondernam talrijke vruchteloze pogingen om het als auteur waar te maken. Geen groot verlies voor de literatuur, besluit de auteur.
Zijn leven wordt gekenmerkt door een interessante paradox. Terwijl zijn zakenimperium hoofdzakelijk gebaseerd is op militaire toepassingen en zijn onderzoek daar later integraal op focust, ijvert hij voor de wereldvrede, wat zal resulteren in een Nobelprijs voor de Vrede. Hij is zich daarvan bewust, maar stelt toch in een brief aan zijn vriendin Bertha von Suttner, ijveraarster van de vredesbeweging:
“Waar denkt U dat ik afzet van mijn kruit kan vinden in een wereld van universele vrede?”
“Waar denkt U dat ik afzet van mijn kruit kan vinden in een wereld van universele vrede?”
Op persoonlijk vlak lacht het geluk hem niet toe. Nooit gehuwd, geen gezin, geen vaste relatie, steeds op zakenreis, eenzaam en bang om alleen te sterven “louter omringd door mensen die hij betaalde” , zoals uiteindelijk ook het geval was.
Dit is niet de eerste biografie van Alfred Nobel. Het is wel de eerste keer dat dit ongecensureerd kon gebeuren. Vroeger waakte de Nobelstichting angstvallig over de inhoud en alles wat hem in een slecht daglicht stelde werd geschrapt, zo ook zijn “relatie” met de 18 jaar jongere Oostenrijkse Sofie Hess. De Nobelstichting was doodsbenauwd voor aanwijzingen van een eventuele fysieke intimiteit met deze veel jongere dame.
Alfred Nobel overleed in 1896, 63 jaar oud. Bij testament bestemde hij het grootste gedeelte van zijn fortuin, omgerekend naar vandaag zo’n € 220.000.000, tot de creatie van de Nobelprijzen, gespijsd door de opbrengst van het belegde vermogen. Ook gedurende zijn leven ontpopte hij zich als weldoener: hij steunde wetenschappelijk onderzoek op vlak van genees- en natuurkunde. Ook de letterkunde kan op zijn generositeit rekenen, zonder zijn vele neven en nichtjes te vergeten.
Ingrid Carlberg heeft een prachtige en boeiende biografie van Alfred Nobel afgeleverd. Zij heeft dankbaar gebruik gemaakt van de onbeperkte inzage in alle archieven, wat tot tijdrovende (4 jaar) en indrukwekkend opzoekingen aanleiding gaf. Tussendoor verleent de auteur inzicht in haar opzoekingen in de diverse archieven, haar successen en ook de tegenvallers. Zo laat zij de aandacht van de lezer geen ogenblik verslappen en bewijst daarmee dat Alfred Nobel ongelijk had toen hij, het voorstel van zijn broer om een biografie van hun vader Immanuel te schrijven, afwees met de bewoordingen:
“Wie heeft er tijd om biografieën te lezen?”
Ik hoop dat vele lezers wel de tijd zullen vrijmaken voor dit prachtig boek.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
“Wie heeft er tijd om biografieën te lezen?”
Ik hoop dat vele lezers wel de tijd zullen vrijmaken voor dit prachtig boek.
Ignace Claessens
