28 maart 2024
KZ-syndroom. Een litteken dat nooit verdwijnt
Eremagistraat Henri Heimans eindigde zijn lange carrière in de magistratuur als Kamervoorzitter in het Hof van Beroep te Gent. Als kind van twee, in de Tweede Wereldoorlog gedeporteerde ouders, heeft hij zich steeds ingezet voor de mensenrechten. Dit uit zich onder meer in zijn voortdurende en hardnekkige verdediging van de rechten van geïnterneerden, mensen met een psychische stoornis die strafbare feiten pleegden. In 2015 ontving hij daarvoor de Prijs voor de Mensenrechten.
Dirk Verhofstadt is Doctor in de Moraalwetenschappen verbonden aan de UGent. In verschillende werken verdedigt hij het zelfbeschikkingsrecht van de mens en zet hij zich af tegen onderdrukking, in welke vorm ook.
In 2008 klaagde Verhofstadt de houding van Paus Pius XII aan die tijdens de Tweede Wereldoorlog niet zou gereageerd hebben op de vernietiging van de Joden. Zijn belangstelling voor de Holocaust resulteerde in een tv-documentaire De laatste getuigen waarin hij samen met Luckas Vander Taelen een aantal gewezen krijgsgevangen vergezelt bij een bezoek aan de concentratiekampen. In die zin ook de boeken Ide Leib Kartuz. Kleermaker in Auschwitz en Chef-kok in Auschwitz. De geschiedenis van Willy Van Paemel en IG-Farben.
De strijd tegen extreemrechts bindt beide auteurs.
De vader van Henri Heimans, Genia, was van Joodse afkomst. Hij werd geboren in Letland. Toen hij één jaar oud was, emigreerden zijn ouders in 1909 naar België uit vrees voor pogroms en kwamen in Gent bij familie terecht. Het antisemitisme had diepe wortels in het Russische Keizerrijk en in een aantal landen van Oost-Europa.
Zijn moeder, Rie Goethals was Nederlandse, geboren in Middelburg. Zij volgde een opleiding als violiste aan het Conservatorium te Brussel waar zij haar eerste echtgenoot ontmoette, de kunstenaar Rudolf Schönberg, een Joodse communist.
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog sloten zijn ouders zich, onafhankelijk van elkaar, aan bij het verzet. Zij zorgden voor onderdak voor illegalen en verspreidden clandestiene blaadjes.
In april 1942 werd Genia aangehouden, hardhandig verhoord door de Gestapo en via het kamp van Breendonk gedeporteerd naar Auschwitz. Ook zijn toenmalige echtgenote werd gearresteerd en opgesloten in het concentratiekamp Ravensbrück.
Op haar beurt werd ook Rie in april 1942 aangehouden en zwaar mishandeld door de Gestapo. Zij kwam eveneens in Ravensbrück terecht. Haar echtgenoot kon tot mei 1944 uit handen van de Nazi’s blijven. Pas in 1946 vernam Rie dat haar man vrij vlug na zijn arrestatie vermoord werd.
Rie en Genia overleefden de concentratiekampen. Zij ontmoetten elkaar in 1946 op een bijeenkomst van gedeporteerden en huwden in 1948, het jaar waarin hun enige zoon, Henri geboren werd.
Rie en Genia overleefden de concentratiekampen. Zij ontmoetten elkaar in 1946 op een bijeenkomst van gedeporteerden en huwden in 1948, het jaar waarin hun enige zoon, Henri geboren werd.
De aandoening van zijn moeder hing als een donkere wolk boven de jeugd van Henri, die er toch in slaagde zijn universitaire studies tot een goed einde te brengen, gevolgd door een schitterende carrière in de magistratuur. Rie overleed in 1989 aan een hersenbloeding. Zij was 78 jaar oud. Genia stierf in 2002 op 94-jarige leeftijd. In zijn laatste levensjaren waarschuwde hij in zijn mémoires opgedragen aan zijn zoon voor de groei van extreemrechts.
Henri zal de waarschuwing van zijn vader ter harte nemen. Voortdurend zal hij opkomen voor de onderdrukten, de mensen die niet voor zichzelf kunnen opkomen, de geïnterneerden. Aldus is hij zwaar geschokt door de Pano-uitzending over “Schild en Vrienden” en hun leider Dries Van Langenhove. Na de uitzending legt hij onmiddellijk klacht neer en stelt zich burgerlijke partij. Onrechtstreeks is hij immers ook een slachtoffer van het nazisme.
De auteurs leveren een bijzonder goed gedocumenteerd relaas af van de lijdensweg van de ouders van Henri. Zij bezochten alle locaties waar zij opgesloten en gefolterd werden. Waar zij, ondervoed, onmenselijk zware dwangarbeid verrichtten. Daarbij ontsloten de auteurs binnen- en buitenlandse archieven en lieten zij zich begeleiden door plaatselijke gidsen.
Er werden reeds talrijke boeken gepubliceerd over de naziconcentratiekampen. Dit belet niet dat het verhaal van de lijdensweg van de ouders van Henri beklijft door de persoonlijke toets en de impact ervan op zijn leven. Daardoor is zijn strijd tegen extreemrechts stilaan ook zijn levenstaak geworden.
Dirk Verhofstadt heeft reeds eerder zijn sporen verdiend in diverse werken over de vervolging van de Joodse bevolking en het lot van de gevangenen in de concentratiekampen. Zijn expertise heeft zeker bijgedragen tot een goed gedocumenteerd en vlot leesbaar boek.
Terecht waarschuwen de auteurs voor het opkomende extremisme in binnen- en buitenland. Als magistraat tilt Henri zwaar aan de pogingen de onafhankelijkheid van Justitie te beknotten. Een onafhankelijke rechtspraak is een noodzakelijke vereiste ter vrijwaring van de rechten van de burgers tegen een onbetrouwbare overheid. Waakzaamheid blijft eens te meer geboden: Nie wieder ist jetzt. “Wir haben es nicht gewusst”, kan geen tweede keer.
Er groeit thans een generatie op met een beperkte kennis van de geschiedenis van de 20e eeuw. Nochtans blijft het van belang te achterhalen hoe in een beschaafd land dergelijke gruweldaden mogelijk werden. Hoe door een niet tijdig ingrijpen tegen extreme ideologieën de maatschappij in barbarij verviel. Alleen daarom reeds moet het boek verplichte lectuur worden in het onderwijs.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
