7 maart 2024
Tijd - 10 feiten die je zou moeten kennen - Een reis door het grootste mysterie van ons heelal
Tijd is een van de minst begrepen aspecten van ons universum. We weten dat het bestaat, maar we hebben er moeite mee om precies te begrijpen wat het is. Dit boekje is een poging om tijd vanuit natuurkundig perspectief uit te leggen.
Het is geschreven door Colin Stuart, de veelvuldig gelauwerde Britse astronomieauteur die reeds meer dan een half miljoen mensen heeft bereikt via openbare lezingen over het heelal en ruim 250 populairwetenschappelijke artikelen heeft gepubliceerd in onder andere The Guardian, New Scientist en The Wall Street Journal. Van zijn twintig boeken zijn wereldwijd niet minder dan 400.000 exemplaren verkocht en in 23 talen vertaald.
Tijd is een werkje (slechts 112 pagina’s) dat opgedeeld is in tien hoofdstukken waaruit tien feiten tevoorschijn komen die we zouden moeten kennen. Een overzicht in zeer bondige bewoordingen:
1. Onze tijd is gebaseerd op de aarde maar de aarde is een beroerde tijdwaarnemer!
2. Radioactiviteit kan als klok worden gebruikt door archeologen die het verleden bestuderen.
3. Telescopen zijn tijdmachines. We zien altijd het verleden, nooit het heden!
4. Tijd vliegt als een pijl, altijd voorwaarts!
5. Ruimte en tijd zijn zozeer met elkaar verbonden dat alles wat invloed heeft op de een, ook invloed heeft op de ander.
6. Tijddilatatie betekent dat we allemaal tijdreizigers zijn!
7. Je voeten zijn niet precies even oud als je hoofd!
8. Tijd kan (misschien) worden stopgezet!
9. Natuurkundigen hebben een manier bedacht om terug in de tijd te reizen!
10. Alles wat ooit in het universum heeft plaatsgevonden of ooit zal gebeuren, is daar ergens.
1. Onze tijd is gebaseerd op de aarde maar de aarde is een beroerde tijdwaarnemer!
2. Radioactiviteit kan als klok worden gebruikt door archeologen die het verleden bestuderen.
3. Telescopen zijn tijdmachines. We zien altijd het verleden, nooit het heden!
4. Tijd vliegt als een pijl, altijd voorwaarts!
5. Ruimte en tijd zijn zozeer met elkaar verbonden dat alles wat invloed heeft op de een, ook invloed heeft op de ander.
6. Tijddilatatie betekent dat we allemaal tijdreizigers zijn!
7. Je voeten zijn niet precies even oud als je hoofd!
8. Tijd kan (misschien) worden stopgezet!
9. Natuurkundigen hebben een manier bedacht om terug in de tijd te reizen!
10. Alles wat ooit in het universum heeft plaatsgevonden of ooit zal gebeuren, is daar ergens.
Alle voornoemde feiten die in het boekje worden onthuld, zijn beslist boeiend en vaak verbijsterend.
Zo leren we waarom de dag elke eeuw 0,0017 seconden langer wordt, waarom we uranium in plaats van koolstof gebruiken om de ouderdom van het heelal vast te stellen, dat de vertraging waarmee licht je ogen bereikt een miljardste seconde per 30 cm afstand van de lichtbron bedraagt, dat er maar één klok op aarde is die goed loopt en dat jouw horloge er nooit gelijk aan kan staan, dat in een gekromde ruimtetijd het licht er langer over doet dan daarbuiten, dat tijdreizigers al bestaan, dat het heelal in de verre toekomst een maximale wanorde zal bereiken (er is dan geen energie meer, geen sterren, geen planeten, geen leven meer) en nog talrijke andere verbluffende zaken waarvoor het vele lezers enige … tijd zal vergen om ze allemaal te absorberen!
Zo leren we waarom de dag elke eeuw 0,0017 seconden langer wordt, waarom we uranium in plaats van koolstof gebruiken om de ouderdom van het heelal vast te stellen, dat de vertraging waarmee licht je ogen bereikt een miljardste seconde per 30 cm afstand van de lichtbron bedraagt, dat er maar één klok op aarde is die goed loopt en dat jouw horloge er nooit gelijk aan kan staan, dat in een gekromde ruimtetijd het licht er langer over doet dan daarbuiten, dat tijdreizigers al bestaan, dat het heelal in de verre toekomst een maximale wanorde zal bereiken (er is dan geen energie meer, geen sterren, geen planeten, geen leven meer) en nog talrijke andere verbluffende zaken waarvoor het vele lezers enige … tijd zal vergen om ze allemaal te absorberen!
Maar het tiende en laatste hoofdstuk spant de kroon wanneer Stuart dieper ingaat op Einsteins vierdimensionaal “blokuniversum” dat voortvloeit uit de speciale relativiteitstheorie van de grote natuurkundige: de werkelijkheid strekt zich niet enkel uit in de drie ruimtelijke dimensies (lengte, breedte en hoogte) maar ook in de tijdsdimensie. Alle gebeurtenissen uit het verleden, heden én toekomst liggen bevroren in dit blokuniversum, net zoals alle scènes uit een film vastliggen op de filmrol. Verleden, heden én toekomst zijn dus even “echt”. Maar dit beeld druist in tegen onze intuïties. We gaan er immers van uit dat enkel het heden werkelijk bestaat. Het verleden heeft natuurlijk wel bestaan, maar bestaat niet langer, terwijl de toekomst wel ooit zal bestaan, maar nog niet bestaat. En als de toekomst toch reeds bestaat, is dan niet alles voorbestemd? Zijn we nog wel de auteurs van onze eigen handelingen, de denkers van onze eigen gedachten? Of zijn we toeschouwers geworden van ons leven, zonder vrije wil? Anderzijds, als verleden en toekomst écht bestaan, behoort tijdreizen alzo tot de mogelijkheden? Wat gebeurt er dan als je per ongeluk je grootvader neerknalt in het verleden? Helemaal aan het eind onderzoekt de auteur zelfs de netelige vraag: is tijd een illusie?
Colin Stuart is erin geslaagd zware kost behapbaar te maken door enorme abstracties te vermijden en de meest ingewikkelde processen en fenomenen in eenvoudige, glasheldere taal te verklaren. Want niets is zo onbegrijpelijk als “tijd”, een begrip dat tegelijkertijd door iedereen volkomen logisch en normaal wordt gevonden…
Marc De Bock
Meer van Marc De Bock
Marc De Bock
