11 februari 2024
Freud
Dit werk bestaat uit drie delen. Het eerste en tevens omvangrijkste stuk is het derde deel van de trilogie “Genezing door de geest” van Stefan Zweig, gepubliceerd in 1931. Hierin waren drie biografie-essays van drie persoonlijkheden die zich bezighielden met de relatie tussen geest en gezondheid: Mesmer, Baker-Eddy en Freud, opgenomen. Hierna volgt de grafrede die Stefan Zweig uitsprak op 26 september 1939 bij Freuds crematie. Het derde deel is een werkstuk van de Nederlandse advocaat Piet Wackie Eysten. Hierin wordt dieper ingegaan op de relatie tussen Stefan Zweig en Sigmund Freud. Dit laatste essay is eerder gepubliceerd en nog steeds te raadplegen op de website van het Stefan Zweig Genootschap Nederland.
Het is moeilijk om na het lezen van een boek van Zweig niet in superlatieven te verdwalen. Zijn woordkeuze, zijn zinsbouw, zijn meeslepende stijl en de hele opbouw van het verhaal overrompelen en nemen de onschuldige lezer mee in een wereld van ideeën. Stefan Zweig was een meester in het schrijven over de levens van zijn helden en het verhalen van hun levens voor een groot publiek. Hij schreef vooral uit een perspectief dat naar het verleden gericht was. Dit boek Freud is geen uitzondering. Met levendige details beschrijft hij diens strijd tegen de gevestigde waarden. Hij gaat ook in op Freuds persoonlijke leven. Freud is een meeslepend portret van een man die de moderne psychologie vorm heeft gegeven.
Freud is een romantisch, scherp verhaal dat draait om een bijzonder persoon die een bijdrage heeft geleverd aan een medisch gebied dat van fundamenteel belang is voor de hele mensheid. Hoewel het tijdperk van de Verlichting grote vooruitgang had gebracht op het gebied van de geneeskunde, bleven in deze 18e eeuw de mensen nog steeds hulpeloos als het om psychische aandoeningen ging.
Sigmund Freud, geboren in 1856, was als neuroloog uit Wenen de grondlegger van de psychoanalyse. Zijn invloed reikte verder dan de psychologie. Hij zag geest en lichaam als een geheel, aangedreven door innerlijke driften. Deze driften werken doorgaans onopgemerkt. Zo onderscheidde Freud een levensdrift, een primaire drang tot zelfbehoud en later ook een doodsdrift. De seksuele driften noemde hij libido en hij zocht de oorsprong van een neurose in seksuele trauma’s uit de kinderjaren. Achteraf heeft hij deze vervangen door oedipale fantasieën.
Stefan Zweig schreef met zijn boek geen wetenschappelijke studie. Wel komen de mogelijkheden van mentale en emotionele genezing ruim aan bod. Hij schrijft over de boeiende reis doorheen het intellectuele landschap van het 19e-eeuwse Wenen. Het is hier dat Freud zijn revolutionaire ideeën ontwikkelde die voorgoed de manier zullen veranderen waarop de mensheid naar de menselijke geest kijkt. Met vele, levendige details en verreikende, diepgaande inzichten belichtte Zweig de uitdagingen en controverses waarmee de jonge arts Freud werd geconfronteerd tijdens het begin van zijn carrière. Hij schrijft over de moeilijkheden die Freud tegenkwam om zijn ideeën ingang te doen vinden. Naast de medische aspecten werpt dit essay ook licht op Freuds persoonlijk leven. Het beschrijft – karig – zijn vriendschappen, familie en de invloed van zijn Joodse identiteit. Zweig weet het innerlijk leven van zijn personage te doorgronden. Hij weefde feitelijke gegevens samen met de psychologische inzichten en schetste een meeslepend portret van de man die zelf de moderne psychologie heeft uitgetekend.
Niet enkel het leven van Freud wordt geopenbaard, maar ook de impact van diens werk op de moderne psychologie van de menselijke ervaring. Negen onderwerpen komen aan bod in even zoveel hoofdstukken die werden vertaald tot “De situatie rond de eeuwwisseling, Karakterschets, Zijn vertrekpunt, De wereld van het onbewuste, Droomduiding, De psychoanalytische techniek, De seksuele wereld, Bespiegelingen in de levensavond, Relevantie in de tijd”. Die vertaling door Bart van Kreel is trouwens zeer vloeiend en zet aan tot verder lezen.
Zweig is een bekende, een vriend en waarschijnlijk zelfs een bewonderaar van Freud. Er bestaat een vermoeden dat Freud de psychoanalytische methode heeft toegepast of op zijn minst besproken met Zweig. Verwacht in dit boek geen kritiek op de handelswijze van Freud. Die kritiek zal trouwens pas veel later opduiken.
Het laatste deel van deze uitgave is het essay Klarer, nicht glücklicher van Eysten. Het is een uitgebreid en schitterend nawoord. Ook dit essay is een juweel dat zowel fascineert als intrigeert.
Met Freud beschrijft Zweig het leven van Freud en het ontstaan van de psychoanalyse met zijn gebruikelijke taalkundige virtuositeit. Hij slaagt erin op 120 pagina’s het verhaal te vertellen van een man die de wereld verbaasde. Hij doet dat op zijn gekende meeslepende manier.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
