16 november 2023
Muziek zit tussen je oren. Muziekfilosofische beschouwingen.
In 2005 verscheen ‘Welke taal spreekt de muziek?’, een verzameling muziekfilosofische teksten onder redactie van hetzelfde duo als dit boek. Tussendoor, in 2014, kwam 'Muziek ervaren' op de markt, dat daar in alle opzichten een vervolg op was, weze het onder een andere redactie. 'Muziek zit tussen je oren' is een derde deel, net als de twee vorige gericht op melomanen die daar ook wel eens over willen filosoferen. De derde beweging bespeelt dezelfde thema’s, maar met andere variaties.
Nagenoeg elk van de elf auteurs die een bijdrage leveren studeerde zowel muziekwetenschap als filosofie. Vaak zijn ze zelf ook muzikant. Dat staat garant voor kwaliteit, maar verwacht van de lezer wel een minimum aan voorkennis van zowel muziek als filosofie. Kennis van muziek wil niet zeggen dat de lezer beslagen moet zijn in solfège. In de eerste tekst, geschreven door Albert van der Schoot, staan een paar notenbalken. Die kunnen lezen is niet noodzakelijk, maar het helpt wel.
De eerste tekst is een goede ouverture, want je krijgt er onder meer een kort overzicht van de gangbare paradigma’s uit de muziekfilosofie. De tweede tekst van Erik Heijerman (opgedragen aan Roger Scruton, drie jaar geleden overleden filosoof en organist) heeft het over de relatie van de muziek tot het numineuze (het hogere, sacrale) en het sublieme, terwijl Tomas Serrien onderzoekt wat precies de speciale betekenis van de muziek is, met bijzondere aandacht voor het ontologische. Klinkt moeilijk, maar dat valt best mee.
Hans Fidom wijst erop dat echt luisteren oefening nodig heeft. Het verschil tussen horen en luisteren is ook voor Ruud Welten belangrijk. Gerard van der Leeuw verbindt dat met de klassieke retorica, wat een verhelderend stukje muziekgeschiedenis oplevert. Leo Samama (u misschien bekend van de Home Academy) besluit dat muziek niet enkel over inspiratie, maar ook en misschien vooral over transpiratie gaat. Dat spreekt Joris Roelofs niet tegen, al gaat zijn tekst over improvisatie, die toch weer verweven blijkt met structuren, regels en wetten.
Hoe muziek al sinds Plato onderzocht wordt, leren we bij Pablo M. Lamberti. Het voorlaatste opstel bouwt daarop verder, want het stuk van Jacomien Prins is een commentaar op de Plato-commentaar die Ficino in de 15e eeuw neerpende. Daar geeft ze nog twee besprekingen van schilderijen van Titiaan bovenop.
De coda is van Wouter Capitain. Edward Saïd (Foucault-epigoon), zo lezen we, had een tweeslachtige houding met betrekking tot de band tussen muziek en politiek. In tegenstelling tot Arabische muziek zou Beethoven wél universeel zijn, maar Verdi dan weer niet. Let wel: die dissonant is voor rekening van Saïd, niet van Capitain. Saïd stichtte samen met Barenboim het West-Eastern Divan Orchestra (met zowel Palestijnse als Joodse musici), maar de beroemde dirigent wou enkel met klassiek werken. Dat is in dit verzamelboekje niet anders. Max Richter of Bruce Springsteen komen niet ter sprake.
Het is leuk dat de elf schrijvers af en toe verwijzen naar elkaars teksten, wat wil zeggen dat de redactie meer is geweest dan wat post samen te voegen. Afzonderlijk zijn de opstellen nooit meer dan twintig bladzijden. Dat maakt het aangename tussenlectuur, best met wat klassiek op de achtergrond.
Nick De Clippel
Meer van Nick De Clippel
Nick De Clippel
