29 oktober 2023
Niemand sterft voor zichzelf
Jeroen Paulussen (1986) woont en werkt in Brussel. Hij is docent Nederlands voor anderstaligen. Eerder won hij een kortverhalenwedstrijd van de provincie Vlaams-Brabant en hij heeft nu met “Niemand sterft voor zichzelf” zijn debuutroman geschreven.
Op het kaft van het boek is een naar beneden hangende roos afgebeeld die bovendien over de titel staat afgedrukt. Sub rosa betekent “in het geheim”, sinds de zestiende eeuw geeft de term aan dat bepaalde informatie vertrouwelijk is. De figuur waarover Paulussen schrijft, is dood. Het zijn drie bekenden die hem langzaam zullen ontleden en de geheimen zullen uitklaren.
De titel is dan weer een zin uit de bijbel en luidt volledig: “Niemand van ons leeft voor zichzelf en niemand sterft voor zichzelf, want ons leven is voor de Heer en ook ons sterven is voor de Heer”. Dit brengt ons tot de inhoud van het boek. Het verhaal speelt zich af op de dag van de begrafenis van George. Een krasse zeventiger die na een korte ziekteperiode overleed. De gebeurtenissen worden beschreven vanuit het perspectief van drie wel zeer uiteenlopende figuren. Ze zijn echter alle drie op hun manier zeer betrokken geweest bij het leven van de overledene.
Er is zijn dochter Roosje, die eens het huis uit, koos voor het meer volwassen Rose. Ze is journaliste en leeft al jaren in onmin met haar vader. Daarnaast is er de neef Torben, een homo die ooit door de overledene als zodanig werd gebrandmerkt. Tenslotte is er nog de beste vriend Herman, die er alles voor over had om George te behagen.
De drie figuren komen afwisselend aan de beurt in korte hoofdstukken waarin telkens hetzelfde onderwerp vanuit de drie verschillende oogpunten wordt ontleed. Het creëert een bijzondere spanning die toch ook zeer herkenbaar is. De typische Vlaamse gang van zaken draagt ertoe bij het geheel zeer realistisch voor te stellen: een begrafenis in de kerk, gevolgd door de koffietafel in het nabijgelegen parochiehuis.
Langzaam krijgen we een beeld van de overledene, maar vooral wordt er een inkijk in de psyche en de leefwereld van de drie protagonisten geschetst. Ze zijn tegelijkertijd herkenbaar, intrigerend en zeer contrastrijk. De gedetailleerde sfeerschepping van de dorpse cultuur doet herkenbaar aan.
Het verhaal wordt rustig opgebouwd. De schrijver houdt je in spanning over iets wat vroeger gebeurd moet zijn. Tijdens de pensioenviering van de overledene is er in dezelfde zaal ooit iets voorgevallen dat alle betrokkenen immens heeft getekend. Wat dat was kom je pas in het laatste deel van het boek te weten. Beetje bij beetje valt de puzzel ineen en kan je je een beeld vormen van de leefwereld waarin de figuren vertoeven en handelen.
Paulussens keuze om deze dag en zijn controverse figuren te beschrijven als onderwerp voor zijn debuutroman is niet eenvoudig. Hij vertelt het verhaal op een heel eigen manier, vlot geschreven, bijna als een vertelling. Passages met seks stelt hij tegenover de kleinburgerlijke wereld van de gemeenschap die in de kerk is verzameld. Het idee om dezelfde situatie telkens vanuit drie opponente standpunten te beschrijven is natuurlijk niet nieuw, maar werkt ook nu veelbetekenend.
Aan het einde van het boek komt de gelaagdheid van ieder van de drie hoofdrolspelers tot uiting. Ze komen elk tot hun eigen vaststelling over het leven door de houding van hun tegenspelers. De vierde figuur is de overledene die als een spin in het web van het verhaal zit.
Jeroen Paulussen heeft vier jaar aan zijn debuutroman gewerkt. Die lange studie heeft geholpen om een fijn bijgeschaafd werk af te leveren. Ik hoop dat we op zijn volgende werk niet zo lang hoeven te wachten.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
