20 januari 2024
Tijd is
Volgens Jenny Odell zijn we slaaf van onze agenda. We komen tijd te kort om alle taken af te maken. We zijn het slachtoffer van een verkeerd gebruik van de tijd.
Jenny Odell is geboren in San Francisco in 1986. Ze behaalde in 2008 haar diploma Engelse literatuur aan de University of California, Berkeley en in 2010 een Master of Fine Arts aan het San Francisco Art Institute. Sinds 2013 doceert zij Internetkunst en Digitale Vormgeving aan de Stanford University. In 2019 brak ze door met het boek How to do nothing: Resisting the Attention Economy. In de Nederlandse vertaling werd dat De macht van nietsdoen, een radicaal verzet tegen de aandachtseconomie.
Toen in 2020 de wereld ontregeld werd door de corona-epidemie bleek de kern van dat boek belangrijker dan ooit. We werden gedwongen tot niets doen en de enige plek voor vertier was de natuur. Bij Odell begon een mosspoor te groeien in de aarde van haar kamerplant. Terwijl bijna iedereen door het wegvallen van vaste activiteiten een gemeenschappelijke tijdscrisis onderging, bleef het mos ongeremd doorgroeien. Dat was voor Odell het bewijs dat er iets buiten haar bestaat met een eigen tijdzetting, los van de menselijke kloktijd.
Odell besluit zich te verzetten tegen de sociale dwang van de 24-uurseconomie. Ze biedt tegenwerk aan de retoriek van de economische groei waarbij de voorkeur bestaat om voortdurend nieuwe producten te brengen in plaats van voor duurzaamheid te zorgen. De covidpandemie bewees dat niet-commerciële activiteiten zo mogelijk waardevoller kunnen zijn. Ze verwijst hiervoor dan naar het verrichten van onderhoud en de zorg als essentiële beroepen.
Odell poneert dat we niet mogen vergeten dat wij het zelf zijn die de tijd hebben uitgevonden. Het is de kloktijd die bepaalt wanneer we werken en hoe lang. We verkopen onze tijd als arbeid om het geld. De gestandaardiseerde tijd is van menselijke oorsprong en de klok is een product van de industrialisatie. De Europese expansie heeft die naar alle werelddelen gebracht, samen met de slavernij. Daar heeft het soms eeuwen geduurd voor die Westerse uitvinding toegepast werd. Uiteindelijk waren het de Britse spoorwegen die een systeem bedachten om de klok tussen steden en landen gelijk te zetten. Greenwich Mean Time was geboren zodat de treinen vlot op elkaar afgestemd konden worden. Die gestandaardiseerde tijd zorgde er ook voor dat bedrijven hun tijd efficiënt konden optimaliseren. De loonslaven waren geboren met de klok als ijkpunt voor groei, kapitaal en productie. Naast werktijd ontstond er zo ook (weinig) vrije tijd. Die vrije uren werden op hun beurt een inkomstenbron voor televisiemakers, mediagiganten, pretparken en dergelijke.
Zowel tijdens het werk als in de vrije tijd tikt de klok verder. Het is precies dit wat Odell probeert te laten stilvallen. Volgens haar kon dit in 2020 gebeuren omdat er heel wat activiteiten gedwongen wegvielen. Zij is zich bewust van het feit dat je pas zonder klok kan leven als je de luxe hebt je eigen leven te regelen. Hoe goed kan je tegenwoordig buiten de tijd als je voltijds werkt, een kind moet opvoeden en ook je vrijetijdsactiviteiten je niet loslaten?
Odell wil in haar boek de kunstmatigheid van de kloktijd bewijzen. Ze benadrukt de kunstmatigheid ervan. Hoewel ze vele voorbeelden geeft, blijft het ook voor haar moeilijk om er concreet mee aan de slag te gaan. Haar kritiek tegen de lineaire kloktijd geeft niet echt een antwoord. De uitweidingen in het boek geven het gevoel onnodige zijsporen te zijn. Verhalen die helemaal nergens toe leiden.
De eerste hoofdstukken van Tijd is lezen vlot en blijven dicht bij het onderwerp. Odell tekent hierin de geschiedenis van de kloktijd. Naarmate ze verder schrijft worden haar ideeën filosofischer en ijler. In haar boek vraagt ze bijvoorbeeld de lezer om te denken over een rotsblok als iets dat leeft en handelingen stelt. Ze wil de lezer hiermee aansporen radicaal anders om te gaan met onze verhouding tot elkaar en alle zaken in de wereld.
Tijd is van Odell is een zeer persoonlijk boek met interessante ideeën die echter op zo’n uitvoerige manier worden neergeschreven en becommentarieerd dat ze verdwijnen in een moeras van weinig zinnige of interessante stukken tekst. Na het lezen van Tijd is kan je misschien denken dat je met een vierde van dit boek minder tijd zou verloren hebben ondanks de interessant insteek.
De kleine zwart-wit foto’s geven geen meerwaarde aan het boek en zijn weinig zeggend. Odell voegt nog 65 pagina’s noten en bibliografie toe.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
