12 november 2023
Een schitterend wit
De Nobelprijs literatuur 2023 wil je natuurlijk lezen, vooral als de auteur een totaal onbekend iemand lijkt te zijn. Je leert dan vlug dat dit niet zijn fout is, want hij is een successchrijver met een indrukwekkend oeuvre, die al dikwijls werd vermeld als mogelijke Nobelprijswinnaar.
Dit boek van Jon Fosse is slechts 77 pagina’s dik en wordt door de schrijver omschreven als een vertelling. Is het een gemakkelijke manier om met hem kennis te maken? “In het midden van onze levensweg bevond ik me in een donker woud, omdat ik van de rechte weg was afgedwaald.” Dat is de eerste zin van Dante's Goddelijke komedie en nu ook de beginzin van Jon Fosses nieuwste boek.
Hij vertelt inderdaad hoe hij zo maar, dan links, dan rechts afslaand, een ritje maakt in het bos tot zijn autootje onverzetbaar vastloopt in het slijk. Hij zit daar dan voor zich uit te staren. Het begint te sneeuwen. Hij is besluiteloos, dadeloos, verliest zich in dingen die er niet toe doen, gaat dan toch op zoek naar een huis en loopt hopeloos verloren. Dan gebeurt er wat ongewoons.
Als eerste reactie ben je ontgoocheld. Het verhaal heeft niet veel om het lijf, blijkt geschreven met allemaal korte, eerder kinderlijke, stuntelige zinnetjes en groepjes van zinnetjes. Er gebeurt weinig interessants. Wat het personage denkt en doet is vaag, tegenstrijdig, eerder dwaas. Zo in de trant van: “Het kan goed zijn dat het hier was. Ja, ik geloof bijna dat het hier was. Het was hier. Nu weet ik het zeker. Het was hier. Nergens anders. Niet daar, maar hier. Alleen hier. Niet daar, maar hier. Daar hier.” Toch blijf je lezen. Er ontstaat een vreemde spanning.
Je merkt hoe de schrijver met die eenvoudige woorden en zinnetjes tast naar wat moeilijk met woorden te vatten is en met iedere pauze en iedere stilte die ieder volgend zinnetje voorafgaat of volgt, een stapje naderbij komt tot ieder mogelijk verband ertussen en tot iets zo donkers dat er een soort licht lijkt uit te komen. Het lijkt ergens op bidden. Hij gebruikt dan ook geen enkel vraagteken. Hij vraagt immers niet; hij zoekt.
Na een bijna dood ervaring toen hij zeven was, een literaire productie van 22 prozawerken, 8 poëziebundels en een 33-tal toneelstukken terwijl hij hopeloos zwaar aan de drank verslaafd was, in elkaar stort na een delirium en alcoholvergiftiging, kan ik me voorstellen dat je op je vierenzestigste naar iets uitgepuurd toegroeit, je een metafysisch spoor wilt volgen, je je bekeert tot het katholicisme en je probeert een stem te geven aan het onzegbare doorheen een interne monoloog en door de stream of consciousness te laten vloeien.
Deze enkele zinnetjes uit recente interviews kunnen helpen om het denken van Jon Fosse te benaderen.
“Niets heeft betekenis ofwel blijft de betekenis buiten bereik. Maar je kan wel proberen te luisteren naar de stille taal die je hoort achter het verhaal.”
“Ik probeer mezelf niet uit te drukken. Ik probeer weg te komen van mezelf.”
“De belangrijkste dingen in het leven kunnen niet verwoord worden.”
“Ik probeer aan niets te denken.”
“Schrijven is een proces van luisteren naar ik weet niet wat.”
“Als je het kind in je verliest, schrijf je geen gedichten meer.”
Fosse doet dus precies datgene waarvoor de Nobelprijsjury hem verkoos: “Een stem geven aan het onzegbare.”
“Niets heeft betekenis ofwel blijft de betekenis buiten bereik. Maar je kan wel proberen te luisteren naar de stille taal die je hoort achter het verhaal.”
“Ik probeer mezelf niet uit te drukken. Ik probeer weg te komen van mezelf.”
“De belangrijkste dingen in het leven kunnen niet verwoord worden.”
“Ik probeer aan niets te denken.”
“Schrijven is een proces van luisteren naar ik weet niet wat.”
“Als je het kind in je verliest, schrijf je geen gedichten meer.”
Fosse doet dus precies datgene waarvoor de Nobelprijsjury hem verkoos: “Een stem geven aan het onzegbare.”
Als mini-formaat kennismaking is Een Schitterend Wit waarschijnlijk de juiste, intrigerende trigger om - zoals ikzelf - Jon Fosse’s oeuvre vooralsnog te gaan ontdekken…
Victor De Raeymaeker
Vertaling Marianne Molenaar
Meer van Victor De Raeymaeker
Victor De Raeymaeker
Vertaling Marianne Molenaar
