5 oktober 2023
Dodelijke gekte: over moordenaars met een stoornis.
Lotje Steins Bisschop studeerde filosofie, geneeskunde en epidemiologie. Zij specialiseerde in psychiatrie. Daarnaast is zij ook nog beeldend kunstenaar. Roselien Herderschee is wetenschaps-journaliste. Beiden hebben zich toegelegd op de omgang van de samenleving met mensen met een stoornis. In 2021 verscheen van hun hand “Aanstellers of pechvogels?”, waarin zij de aandoening burn-out ontrafelden, vooral de veelzijdigheid en complexiteit ervan.
In hoeverre is de pleger van een misdrijf aansprakelijk voor zijn daden, vooral wanneer hij een geestelijke aandoening heeft? Reeds in het Romeins recht werden personen met een geestesstoornis onbekwaam geacht tot het stellen van rechtshandelingen en werden niet aansprakelijk gehouden voor de door hen gepleegde misdrijven. De geesteszieke dader neemt zo een bijzondere plaats in het strafrecht.
Het is zeker geen eenvoudige problematiek. Het komt zelden voor dat een dader compleet gek is en totaal ontoerekeningsvatbaar. Doorgaans is er sprake van verminderde toerekeningsvatbaarheid. Hoe zal de strafrechter dit beoordelen? Interneren in een psychiatrische instelling met het oog op behandeling? Gewoon naar de gevangenis sturen? Of een gemengde oplossing: gevangenisstraf met daarna terbeschikking- stelling van de regering (tbs) wat inhoudt dat na de uitvoering van de vrijheidsberoving de dader niet vrijkomt maar naar een instelling verwezen wordt voor verdere behandeling tot hij geen gevaar meer vormt voor hemzelf of zijn omgeving. Een moeilijke beslissing.
Als men ervan uitgaat dat ons brein ons handelen bepaalt zonder dat we daar enige invloed op hebben, is er dan nog vrije keuze? In hoeverre bepalen we zelf ons handelen? Als de vrije wil volledig uitgeschakeld werd, kan er dan nog een straf opgelegd worden? De auteurs gaan daar dieper op in onder verwijzing naar misdrijven veroorzaakt bij hersenbeschadiging door tumoren of gepleegd door slaapwandelaars. De vrije wil is in deze zeldzame gevallen een illusie en de dader dient strafrechtelijk vrijuit te gaan. Hersenafwijking als excuus voor misdrijf.
Het bepalen van toerekeningsvatbaarheid is geen exacte wetenschap. In hoeverre de stoornis van de dader een rol gespeeld heeft bij het begaan van het misdrijf is evenmin exact vast te stellen. De auteurs hebben de verdienste deze moeilijke problematiek op een toegankelijke wijze te benaderen aan de hand van een aantal misdrijven uit het recente verleden. Een klaar en helder antwoord is er niet. Zij bieden de lezer ook inzicht in het werk van de Officier van Justitie (onze Procureur des Konings), in de rol van de Rechter-Commissaris (onze Onderzoeks- rechter), in de taak van de Strafrechter en in de opdracht van de Strafrechtadvocaat.
Daders van een misdrijf, hoe gruwelijk ook, worden te veel als monsters afgeschilderd. Zij worden ontmenselijkt, als krankzinnigen en gevaarlijke beesten omschreven, kortom gedepersonaliseerd. Geen mensen zoals wij.
Dat daders meestal ook slachtoffers zijn wordt veronachtzaamd. Zij werden zoals iedereen gevormd door hun afkomst en milieu, door de omstandigheden die tot de feiten aanleiding gegeven hebben en zijn soms geconditioneerd door een eventuele verborgen aandoening.
Op sociale media wordt na een ophefmakend misdrijf te vlug geoordeeld en veroordeeld. Niet gehinderd door enige kennis ter zake wordt de dader aan de schandpaal genageld, in een vergeetput gedumpt, waarom niet standrechtelijk geëxecuteerd?
De lezer die de moeite gedaan heeft zich in deze problematiek te verdiepen zal, na de lectuur van het besproken werk, niet geneigd zijn zich daar toe laten verleiden
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
