20 juli 2023
Dostojevski
Dostojevski was een complexe persoonlijkheid. Geboren in Moskou in 1821 en overleden in Sint-Petersburg in 1881 werd hij amper 60 jaar oud. Hij was epilepticus, maar beschouwde de luttele ogenblikken voor een aanval als zijn meest heldere momenten.
Dostojevski’s leven was een aaneenschakeling van duistere ellende. Zo werd hij ter dood veroordeeld na het bijwonen van een socialistische bijeenkomst. Staand voor het vuurpeloton werd de doodstraf omgezet in vier jaar verbanning naar een Siberisch strafkamp. Zijn levenslot was een aanhoudende, zinloze kwelling en ging dan ook gepaard met lichamelijk ongemak. Er was geen ellende die hem niet trof: het huwelijk met een zieke, zonderlinge vrouw en constant geldgebrek. Hij maakte schulden bij het onderhouden van het gezin van zijn jong overleden broer. Daarnaast was hij een verwoed roulettespeler die meerdere keren al zijn bezittingen aan het spel verloor. Schrijven was zijn redding en vormde de spanningsboog tussen extase en vernietiging. Dostojevski wilde het leven niet beheersen maar wilde het voelen, het ondergaan.
Het duurt tot zijn 52e voor hij terug kon naar Rusland. Toch bleef zijn adoratie voor Rusland immens. De karakters in zijn romans zijn vaak ontworteld, ze horen niet meer bij de Russische cultuur, maar zijn ook nog niet overgestapt naar de westerse cultuur.
Heel zijn oeuvre is Dostojevski op zoek naar waarachtigheid. Het leven is voor hem een volmaakte hallucinatie. Onverschillig voor natuur en kunst is het de ziel van de mens die hij wil beschrijven. Dostojevski breekt het één-dimensioneel denken af en maakt een complexe analyse van de gevoelswereld van zijn personages. Hij vindt de ultieme tegenstelling tussen het ik en de buitenwereld. Het bestaan van God wordt een dwingende vraag. Dostojevski heeft God nodig, twijfelt, maar vindt hem niet. Door hartstocht wordt hij een gedreven man.
Als Dostojevski spreekt bij de 80e verjaardag van Poesjkin juichen de toehoorders hem minutenlang toe. Eindelijk valt succes hem te beurt. Bij zijn overlijden op 10 februari 1881 huivert Rusland, een massa mensen komt de kist groeten en in zijn afscheid is Rusland eindelijk verenigd.
Dostojevski was een passioneel schrijver. Elke pagina in zijn boeken is doorbloed alsof we het einde van de tijden meemaken. Nooit kom je op adem in zijn verhalen. Het is over dat leven dat Zweig een biografie schrijft. Dostojevski komt tot leven in het boek. In acht hoofdstukken tekent Zweig de man. Hij steekt zijn bewondering niet weg en bij hem komt Dostojevski tot leven. Het is alsof hij een figuur creëert, maar het is de werkelijkheid die hij beschrijft. Zweigs inzichten over Fjodor Dostojevski zijn gebaseerd op intensieve studie van diens leven en geschriften. Al voor de Eerste Wereldoorlog leefde Zweig zich volledig in in de boeken, de verhalen, de personages van Dostojevski. In 1920 verschijnt zijn biografie met de eenvoudige titel Dostojevski. Elke ondertitel zou afbreuk doen aan dit opzet. Hij brengt de schrijver tot leven door een meeslepende, psychologische benadering. Zweig gebruikt zijn opzoekwerk om met literaire overtuiging de lezer te betrekken bij het leven van een van de grootste schrijvers. Zijn werk is niet enkel waardevol om de beschrijving van Dostojevski en de levensomstandigheden in het toenmalig Rusland maar is ook literair hoogstaand.
Zoals Dostojevski zich met zijn boeken heeft verdiept in de karakters van zijn personages, heeft Zweig dat gedaan met Dostojevski zelf. Dostojevski is een van de grootste schrijvers en Zweig kan daar gerust naast staan als een van de grootste biografen. Beiden verdienen elkaar en het is het geluk voor de lezer dat zij elkaar hebben gevonden.
Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
Vertaald uit het Duits door Bart van Kreel.
Meer van Paul Van Aelst
