Piraten en Verlichting?!
Het lijkt een uiterst vreemde combinatie, maar Graeber stelt het aannemelijk voor. Hij betoogt in dit boek dat de Verlichting niet begonnen is in het intellectuele Westen, maar op Madagaskar. De democratische organisatievormen van het piratenschip werden aan land uitgeprobeerd in een "bewust experiment met radicale democratie", aldus Joris Luyendijk in zijn voorwoord. Dan komt de auteur zelf aan het woord. Aan het einde van de 17de eeuw vestigde zich een bonte bende zeerovers in Madagaskar en vermengde zich met de bevolking. Verhalen van geweld en wetteloosheid drongen tot de salons van Parijs door, maar de briljante dwarse denker die Graeber is, toont aan dat de leiders in Madagaskar er democratische principes op na hielden, die de denkers in het Westen tot hun liberale gedachten kunnen geleid hebben. Neem daarbij in aanmerking dat piraterij vrij gewoon was en er allerlei romantische en/of wrede verhalen over hen circuleerden, terwijl de "verlichte geesten" in het Westen veelal racistisch waren, landen veroverden en slavernij normaal vonden. Inheemse mensen roven en verkopen was een aanvaarde manier om handel te drijven.

Libertalia - Utopia
Graeber bracht twee jaar door in Madagaskar, waar hij de verschillende samenlevingsvormen en de historie van het eiland bestudeerde. Hij gebruikt het noordoosten om aan te tonen hoe de egalitaire omgang aan boord van een piratenschip en de aanwezige structuren op het eiland elkaar beïnvloed kunnen hebben. Eerst vertelt hij hoe piraten zich vestigden op het eiland, vooral om te ontsnappen aan vervolging, waarna het boek voor het grootste deel handelt over de samenlevingen die ze er aantroffen. Steunend op verschillende geschriften gaat Graeber na of de overgeleverde verhalen een kern van waarheid bevatten. Vooral de fotokopie van het manuscript van Mayeur dat hij in de British Library aantrof, heeft hem aangezet tot het schrijven van dit boek.

Ritsimilaho
Deze man werd koning op jonge leeftijd in 1722, niet omdat hij een krijgsheer was, maar wel een goede organisator. De stammen vochten traditioneel veel met elkaar, maar onder zijn bewind heerste een langdurige vrede en was de samenleving sterker egalitair. Misschien was Ritsimilaho geïnspireerd door de vrijbuiters: aan boord van de piratenschepen konden de kapiteins enkel hun macht behouden met instemming van de bemanning, werd de buit eerlijk verdeeld, beslisten comités over allerlei aspecten van de reis en waren de straffen relatief licht. Dat was een totaal ander leven dan ze hadden achtergelaten in Engeland, Frankrijk of Spanje en zeker aan boord van officiële schepen.

David Graeber was een Amerikaanse antropoloog en staat ook bekend als een dwarsdenker of zelfs anarchist. Hij stierf vrij jong (op 59-jarige leeftijd) in 2020. Luyendijk noemt hem "een van de belangrijkste progressieve denkers van het Westen". Hij werd bekend met Schuld: De eerste 5000 jaar, waarin hij aantoont dat geld is ontstaan als gevolg van schuld. Zijn meest ambitieuze werk is Het Begin van Alles dat hij samen met David Wengrow schreef. Daarin opent hij een frontale aanval op boeken als Homo Sapiens van Harari, of Zwaarden, paarden en ziektekiemen van J. Diamond. Zie ook de recensie van Karl Drabbe van 25 april 2022 op deze website. 

De tijdlijn, de uitgebreide bibliografie en de Noten getuigen van het onvermoeibare opzoekwerk van Graeber. De details zijn indrukwekkend. Hij slaagt erin om een overzicht te creëren van een complex eiland dat geen geschreven geschiedenis heeft. Hij lijkt vanuit drie verschillende perspectieven een theorie te construeren die soms moeilijk te volgen is en gebaseerd op (vele) weinig harde bewijzen.

Op de kaft zes belangrijke inzichten uit Piratenverlichting, plus een kaart van Madagaskar.

Gerda Sterk