21 april 2023
Israël, een wereld apart
Een geschiedenis van 3000 jaar op leven en dood
Piet van Midden is een Nederlandse Israël-kenner. Hij is predikant in de Protestantse Kerk van Nederland (PKN), voorzitter van het Overlegorgaan van Joden en Christenen (OJEC) en tot 2023 docent Hebreeuws aan de Universiteit van Tilburg. Tevens auteur van onder meer de reisgids Israël en de Palestijnse gebieden (2019) en het meditatief reisdagboek Van Jeruzalem tot Jaffa (2020).
Dit jaar komt hij op de proppen met Israël, een wereld apart. Hij schreef dit boek naar aanleiding van het 75-jarig bestaan van de staat Israël. Tot op vandaag is dit landje niet uit het nieuws verdwenen. Aan de ene kant is er een blijvende spanning tussen Israël en de Palestijns-Arabische wereld waarbij elk vonkje tot escalatie van geweld kan leiden, tegelijkertijd zoeken gezworen vijanden uit het verleden weer contact met Israël.
Wat maakt Israël zo bijzonder? Daarop tracht dit boek het begin van een antwoord te geven. Van Midden doet dat door drieduizend jaar Israëlische geschiedenis te beschrijven, met bijzondere nadruk op de laatste 75 jaar. Het boek omvat 11 hoofdstukken waarbij telkens een interessant thema wordt uitgelicht. Ongebruikelijke vermeldingen worden niet geschuwd: sommige belangrijke stukken, zoals de Verklaring van Lord Balfour (1917) en de Israëlische Onafhankelijkheidsverklaring (14 mei 1948) werden deels of integraal opgenomen. Ook het volkslied van Israël (Hatikwa) vindt men in vertaling terug.
De auteur beschrijft de historische gang vanaf de ijzertijd, omstreeks 1200 v.Chr. Toen vormden de Israëlieten een confederatie van Semitisch-sprekende stammen in het Nabije Oosten die gedurende de stammen- en koningsperiodes een deel van Kanaän bevolkten, met name de kuststrook in de zuidelijke Levant. Mettertijd kwamen twee koninkrijken tot stand. In het noorden het koninkrijk Israël (ook het “Tienstammenrijk” genoemd) met Samaria als hoofdstad. Deze stammen bleven Israëlieten genoemd worden. In 722 v.Chr. werd het noordelijke rijk veroverd door de Assyrische koning Salmanasser V en de meeste inwoners werden afgevoerd naar het Assyrische rijk. Dit betekende het einde van het koninkrijk Israël. In het zuiden ontstond het koninkrijk Juda met Jeruzalem als hoofdstad. Het bestond uit twee stammen: Benjamin en het sterke Juda (vandaar ook de benaming “Tweestammenrijk”). De inwoners ervan werden Judeeërs genoemd en op grond van hun afstamming van Juda werden ze later “joden” genoemd.
In 586-587 v.Chr. werd Jeruzalem met de grond gelijk gemaakt door de Babylonische koning Nebukadnezar. Een kansloos deel van de bevolking bleef in Juda achter, de elite werd in ballingschap gevoerd, naar Babel. De Babylonische ballingschap was het begin van de later talloze Joodse gemeenschappen die permanent buiten Juda woonden, wat de Joodse diaspora of verstrooiing wordt genoemd. Het is heel merkwaardig dat de weggevoerden hun identiteit in Babel hebben behouden en zelfs versterkt.
In 539 v.Chr. wandelt de Perzische koning Cyrus zonder noemenswaardige tegenstand Babylon binnen. Daarmee werd Babel een deel van het Perzische rijk. Juda werd de Perzische provincie Jehoed. Sinds die tijd spreken we van Joden. Cyrus is bij de joden beroemd en geliefd geworden omdat hij hen toestond naar Juda terig te gaan. Maar veel Joden verkozen niet naar het verwoeste Jeruzalem terug te keren, wel naar andere grote plaatsen te trekken waar het leven beter was. De diaspora breidde zich nog meer uit…
Wanneer Piet van Midden ons verder op uitvoerige wijze meeneemt in de Joodse geschiedenis, zien we het opnieuw: drieduizend jaar strijd op leven en dood, hoofdzakelijk in diaspora, heeft het Joodse volk bijeengehouden. Weliswaar bezwaard met dramatische ervaringen: ballingschap, slavernij, discriminatie en antisemitisme. Maar ook met hoogtepunten zoals de oprichting van de nieuwe, onafhankelijke Joodse staat Israël in 1948, grotendeels bewerkstelligd onder invloed van de Holocaust en de zionistische beweging van Theodor Herzl. Helaas gevolgd door vier grote oorlogen: de Arabisch-Israëlische Oorlog (1948-1949), de Suezcrisis (1956), de Zesdaagse Oorlog (1967), de Jom Kipoer-oorlog (1973), aangevuld met twee intifada’s (opstanden in de Palestijnse gebieden tegen de Israëlische bezetting, respectievelijk van 1987 tot 1993 en van 2000 tot 2005) en de Libanees-Israëlische oorlog (2006). Dit alles nog eens doorkruist met vreselijke terreurdaden van diverse Arabische groeperingen en guerrilla-aanvallen (waarvan Yasser Arafat de “uitvinder” was) met als doel om Israël van de kaart te vegen.
Omringd door haat, wist het Joodse volk zich door de eeuwen heen voortdurend te handhaven, waar andere volken en culturen soms spoorloos verdwenen. Dit historisch verschijnsel kan niet anders dan als heel apart en wonderbaarlijk bestempeld worden en vergt een verklaring. Niettemin is Piet van Midden niet te beroerd om toe te geven dat het voortbestaan van het jodendom meer dan eens een dubbeltje op zijn kant was. Zo verwijst hij naar de Assyrische usurpator Sanherib die in 700 v.Chr. zinnens was het Jeruzalem van koning Hizkia te verwoesten en de bevolking af te voeren. Als Sanherib destijds kans had gezien zijn plannen uit te voeren, had dit boek nooit geschreven kunnen worden…
Het “Joodse mirakel” wijt hij vooral aan godsdienstige, culturele, morele, etnische en zelfs sanitaire eigenheden die kenmerkend zijn voor maar ook de verbindende kracht vormen van de geïsoleerde Joodse communes overal ter wereld. Het is verbazend dat slechts op summiere wijze aandacht wordt besteed aan de ontwikkeling van sterke handelsvaardigheden waarmee de Joden - dankzij en niet ondanks de diaspora - hun identiteit en sociale positie in een vaak vijandige omgeving konden bewaren. En die commerciële geest blijft tot op heden aanwezig, gelet op de prominente rol die de Joden vandaag nog steeds op mondiaal vlak spelen in economische en financiële middens.
Op de laatste bladzijden waagt Piet van Midden zich aan een toekomstbeeld van Israël. Dat lijkt hem somber maar toch koestert hij een nieuwe droom: een samenwerking tussen Israël en de Arabische landen in een welgemeende vorm van eigenbelang. Want het alternatief is een nachtmerrie.
Het boek is duidelijk geschreven vanuit een zekere sympathie voor Israël. Niettemin beslist een aanrader voor wie geïnteresseerd is in de complexe en boeiende geschiedenis van het Israëlische volk maar ook van de andere volken in dezelfde tijd en regio. Daardoor vindt de lezer soms een beknopte herhaling van wat eerder is gezegd in een andere context.
Het boek is duidelijk geschreven vanuit een zekere sympathie voor Israël. Niettemin beslist een aanrader voor wie geïnteresseerd is in de complexe en boeiende geschiedenis van het Israëlische volk maar ook van de andere volken in dezelfde tijd en regio. Daardoor vindt de lezer soms een beknopte herhaling van wat eerder is gezegd in een andere context.
Naast de historische aspecten bevat het boek eveneens heel wat andere waardevolle informatie over Israël: onder meer de staatsinrichting, de diverse bevolkingssamenstelling, de relatie met de kerk alsook klimaat, natuurbeheer, voedsel, water en wetenschap. Ook daaruit kan men slechts één conclusie trekken: Israël is inderdaad een wereld apart!
Marc De Bock
Meer van Marc De Bock
Marc De Bock
