5 april 2023
Vrijheid/Veiligheid
Mark Elchardus (1946), doceerde sociologie aan de Brown University (VS) en de Vrije Universiteit Brussel maar is nu columnist bij De Morgen. Na zijn bestseller ‘Reset’ over identiteit, gemeenschap en democratie brengt hij nu met ‘Vrijheid / Veiligheid’ een zeer boeiende en vooral veelzijdige bloemlezing uit zijn columns.
In dit boek zijn die werkstukjes indringend en vooral heel diepzinnig niet chronologisch maar wel thematisch geschikt in diverse hoofdstukken. De dubbele vervreemding, Wie zich begrenst, biedt ruimte aan anderen en Ontsporingen zijn slechts enkele titels die weergeven waarover de onderwerpen gaan die hij diepzinnig analyseerde.
Dit werk is duidelijk niet bedoeld om in één ruk uit te lezen. Iedere column staat mijn inziens meestal op zichzelf ook al zijn ze gerangschikt volgens thema’s. Je degusteert er enkele en dan leg je het boek eventjes aan de kant. Ik ging zelfs wel eens kriskras doorheen de teksten, maakte nota’s en was soms verrast door zijn ongezouten kritiek op politieke systemen toen en nu, veranderde visies op vrij onderzoek en vrijheid van meningsuiting en vooral over kleine gebeurtenissen met grote gevolgen. Ook al heb ik mezelf met veel moeite en vooral onvoldoende academische voorkennis doorheen sommige columns geworsteld, ik was dikwijls aangenaam verrast door thema’s die ook mij hebben bezig gehouden of angstig gemaakt de laatste jaren.
Elchardus schuwt ook niet om heilige huisjes af te breken of om zelfs wat al decennia voor waar en zelfs als referentie voor een betere multiculturele maatschappij aan te voeren naar de prullenmand te verwijzen. Ik geef toe, ik was soms wel eens een beetje gechoqueerd. In Fantasie vergemakkelijkt niet altijd het leven veegt hij grondig de vloer aan met het Cordoba-model en Spanje tijdens de Moorse overheersing. Deze bijna 8 eeuwen durende periode kon volgens sommigen, en daar was ik er ééntje van, best een voorbeeld en rolmodel zijn voor onze hedendaagse gediversifieerde wereld. Niet dus! “En het harde en relevante gegeven is gewoon dat in landen met een sterke meerderheid gelovige mensen - christenen, moslims of joden, dat doet er niet toe - tolerantie en secularisme hoogst onwaarschijnlijk zijn. It’s the religion, stupid.” In hoofdstuk Een ander tijdperk: “Het is toch even wennen aan een wereld waarin het Westen aan de zijlijn staat en waarin zijn ideologieën, die ooit de wereld verdeelden, door beschavingen worden vervangen.”
Hij is ook heel kritisch en vooral nuchter over de oorlog in Oekraïne en de gevolgen voor Europa. Het misschien nodeloos rekken van het lijden van de Oekraïners met als gevolg ook het ten gronde richten van Europa doet hem en vooral de lezer nadenken. "De principiële, heroïsche hoogstandjes van onze leiders worden op het einde van de maand telkens weer betaald door de mensen die niet rondkomen." (Hoofdstuk Ontsporingen) Hij is kritisch maar ook hard voor religies zoals de Islam. Zijn stelling: "Moderne, levensbeschouwelijk diverse samenlevingen zijn echter niet leefbaar zonder secularisme. Immers, secularisering is de mogelijkheid om in wederzijds respect met verschillende levensbeschouwingen samen te leven, om de vrijheid van levensbeschouwelijke overtuiging waar te maken en op basis van geloof geen banden met anderen uit te sluiten, in Europa heel moeizaam verworven". (Hoofdstuk Samen voelen, voorlopig niet).
In hoofdstuk 5 Wie zich begrenst, biedt ruimte aan anderen, met een flink aantal columns over migratie en illegale vluchtelingen, brengt Elchardus zowel verontwaardiging, meningen, als oplossingen. "Als de burger op asiel wordt aangesproken, is het vermanend, verwijtend, moraliserend", aldus de auteur. Hij waarschuwt meteen ook voor nieuwe stromen vluchtelingen als het ooit in Egypte weer eens misgaat. Neen, dit boek is niet altijd leuk om lezen en je mag het voor je eigen gemoedsrust dus enkel mondjesmaat ondergaan. Vrijheid Veiligheid, niet om vrolijk van te worden.
Toch wil ik als salonnaturist alsnog eindigen met een leuke frisse column in hoofdstuk 4, Samen voelen voorlopig niet’ column Gewilde blindheid is geen verdraagzaamheid (22 juli 2017): “Opvallend is de diversiteit van het strand. Mensen netjes, preuts haast, in badpak, monokini, naakt, met of zonder schaamhaar, volledig ingepakt in een wetsuit, schrijdend in wijde witte of kleurige gewaden alsof diversiteit wordt gevierd en de Summer of Love hier eeuwig duurt. Ik was getuige van een ontroerende scène. Zij liep op krukken en hij stapte nog moeizamer, met heftige spastische rukken. Zij kleedde zich uit en koos voor naakt, haar linkerbeen bleek korter dan haar rechterbeen…”
Eerlijk, ik was eventjes ontroerd en het is geen toeval dat ik me bij mijn eerstvolgende column door Elchardus liet inspireren. Niet door naturisme, politiek, vluchtelingenstromen, falende regeringen, maar door zijn column over zijn eigenzinnige en voor mijn confronterende visie op Al-Andaluz. Ik noemde mijn column: ‘Het Cordoba-model, een illusie’. In Vrijheid Veiligheid bracht Mark Elchardus in diverse boeiende columns heel wat meer modellen, illusies en kritische visies.
Michel Ackaert
Michel Ackaert
Dit boek werd eveneens gerecenseerd door Gerda Sterk.
Meer van Michel Ackaert
