3 augustus 2024
Criminaliteit voor ons soort mensen - Mijn spannende zoektocht naar de moord op consigliere Evert Hingst en de opkomst van de witteboordencriminaliteit
Een boek over witteboordencriminaliteit? Dat is toch saai? Met “Criminaliteit voor ons soort mensen” bewijst de Nederlandse auteur en historicus Bregje Bleeker volledig het tegendeel. Zij is topambtenaar bij de gemeente Amsterdam en kent het Amsterdamse criminele milieu van binnenuit waardoor dit boek een uniek perspectief op de witteboordencriminaliteit biedt.
Zij koos ervoor om de witteboordencriminaliteit te beschrijven aan de hand van het leven van fiscaal advocaat Evert Hingst die op 31 oktober 2005 werd doodgeschoten voor zijn huisdeur in de chique Zuid-Amsterdamse Beethovenbuurt, dezelfde buurt waar zij opgroeide. Maar bovenal wil zij via deze benadering bijstellen hoe we naar dit in omvang buitengewoon groot maatschappelijk probleem kijken, als we er al naar (willen) kijken.
Bregje Bleeker, sinds haar studententijd gefascineerd door en in contact gekomen met het fenomeen “criminaliteit” - onder andere door een relatie met een hasjhandelaar die de basis vormde van haar debuutroman De Walrus uit 2005 - neemt de lezer mee op een jarenlange zoektocht naar de handel en wandel van het vermoorde symbool van de vermenging van witte boorden met de onderwereld. Want voor haar onderzoek was er nauwelijks iets bekend over deze duistere advocaat en bleven er vele vragen onbeantwoord.
Het boek speelt zich grotendeels af binnen de georganiseerde misdaad waar de werkelijkheid de fantasie vele malen overtreft. Simpelweg omdat Evert daar veel in rondliep. Maar ook omdat de opkomst van de witteboordencriminaliteit daarmee samenhangt. En vooral omdat deze zienswijze zelden wordt meegenomen. Voornamelijk dankzij de, soms anonieme, hulp vanuit het criminele milieu wist Bleeker de wereld te ontrafelen waarin Evert vertoefde, kon zij de bestaande (voor)oordelen tegen het licht houden en ervaren dat de verwevenheid van de georganiseerde misdaad met de schijnbaar zo deftige wereld van fiscalisten en advocaten veel nauwer is dan vaak wordt verondersteld.
Wie was Evert Hingst? Was hij een echte crimineel, en op welke manier? Of wat breder gesteld: waarom zien we iemand wel of niet als crimineel? Dat werd de rode draad in het verhaal.
Bleeker reconstrueert minutieus zijn leven door middel van talrijke gesprekken met buurtbewoners, klasgenoten van Evert, journalisten, hoogleraren en andere wetenschappers, advocaten, rechercheurs en topcriminelen. Deze laatsten als minst terughoudend omdat zij hen het gevoel gaf iemand te spreken die hun milieu in ieder geval een klein beetje zelf had meegemaakt. Uit al die getuigenissen komt aan de oppervlakte dat Evert helemaal niet die keurige “strafrechtadvocaat” was zoals velen in de buitenwereld geloofden of wensten te geloven. Toen hij zich als advocaat gevestigd had, bestond zijn klantenbestand uit mannen die we nu kennen als dé kopstukken van de toenmalige Nederlandse criminaliteit. Mannen als Stanley Hillis, Mink Kok, John Mieremet, Sam Klepper, Dino Soerel, Donald Groen, Willem Holleeder, Rooie Ron de Jong, Jan Femer, Magdi Barsoum en Senol Tuna. De meesten van hen kwamen doorzeefd met kogels aan hun einde. Was hij voor al die criminelen een “consigliere” (een term bekend uit Amerikaanse maffiafilms)? Zo ja, hoe verhield zo’n gezamenlijke consigliere zich dan tot de verschillende partijen in het criminele milieu?
In hoofdstuk 3 onderzoekt Bleeker de opkomst van de georganiseerde misdaad in Nederland. Die begon in de jaren zeventig met drugsbaron Klaas Bruinsma, doodgeschoten in 1991. Hij was de bekendste crimineel die de Nederlandse drugshandel professioneel en naar Amerikaans voorbeeld organiseerde, alsmede de eerste die erin slaagde op grote schaal via notarissen en advocaten criminele winsten een witte bestemming te bezorgen. Toen ontstond het schemergebied waarin twee vormen van zware criminaliteit samenkomen: de georganiseerde misdaad én de witteboordencriminaliteit. In diezelfde tijd kwam tevens de kruisbestuiving tussen de door Klaas geïnitieerde georganiseerde misdaad en de Amsterdamse vastgoedwereld tot stand. Willem Endstra zou het zinnebeeld worden van deze vorm van vermenging, onder andere vanwege zijn met crimineel geld gefinancierde grootschalige beleggingen in vastgoed. Ook deze “bankier van de onderwereld” werd geliquideerd, in 2004.
Bleeker belicht evenzeer Everts jeugdjaren en vindt geen verklaring voor zijn latere criminele bezigheden. Waarom liep het dan toch fout met zo’n fatsoenlijk geacht iemand, een van “ons soort mensen”? Een fiscaal advocaat vertrouwde haar toe: “Het is gewoon heel moeilijk om, als je in deze wereld werkt, niets met criminelen te maken te hebben. Het is heel moeilijk om je eraan te onttrekken.” Of was het te wijten aan narcistische persoonlijkheidskenmerken?
Aansluitend wordt uitgebreid ingegaan op een van de grootste schandalen uit de jaren negentig. Om de narcobazen te klissen besloot politie en justitie met undercover-teams samen te gaan werken met criminelen: de IRT-affaire. Een fiasco. De groei van de witteboordencriminaliteit werd ondertussen nauwelijks opgemerkt, en vrijwel niemand zag de noodzaak daar iets tegen te beginnen.
Al tijdens zijn studiejaren begon de criminele loopbaan van Evert. Een Amsterdamse coffeeshop speelde hierin een cruciale rol: Betty Boop. Aan dit berucht etablissement besteedt Bleeker een compleet hoofdstuk. Want de Betty was niet zomaar een coffeeshop. Het was de “huiskamer” van De Groep, na de dood van Klaas Bruinsma uitgegroeid tot de grootste misdaadorganisatie van Nederland, geleid door het driemanschap Mink Kok, Stanley Hillis en Jan Femer. Evert kwam er vanaf 1996 regelmatig over de vloer en het duurde niet lang vooraleer hij en zijn vriendin boven de Betty een optrekje gingen huren.
Alsof zoiets toeval kan zijn. Toen hij in 2001 vanuit de Betty Boop naar de Gerrit van der Veenstraat in de Beethovenbuurt verhuisde, waar hij de woning naast Stanley Hillis betrok, vertelde hij desgevraagd aan de pers dat het “louter coïncidentie” was dat hij naast zijn cliënt woonde. Het werd min of meer klakkeloos aangenomen. Omdat hij advocaat was, werd er aan zijn woorden nauwelijks getwijfeld.
Deze en andere feiten die in het boek aan bod komen, tonen aan dat Evert bepaald geen afgegleden advocaat was. Hij koos er bewust voor om zijn hand- en spandiensten aan de onderwereld te verlenen en zichzelf te verrijken. Zo is er de Vane-zaak, waaraan Bleeker een apart kapittel wijdt. Wellicht de bekendste zaak uit Evert’s carrière. Die draaide om de criminele erfenis van Michael Vane, in 1993 “als kooltje” teruggevonden in zijn uitgebrande auto. Evert was in dit boeltje betrokken als fiscaal advocaat en werd verdacht van fraude en verduistering van enkele miljoenen, een deel van de erfenis. Deze zaak gold tevens als voorbeeld van de infiltratie van zwart geld in de wereld van de beurs en de banken.
We zijn reeds aan hoofdstuk 6 aanbeland als Bleeker een interessant gesprek met hoogleraar criminologie Hans Nelen verwoordt over de verwijtbare betrokkenheid van advocaten bij criminele activiteiten, de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht plus diverse (weinig toereikende) wetten gericht op het voorkomen van witwassen. Er was eigenlijk weinig of niets dat Evert hinderde. Vermenging van onderwereld en bovenwereld? Die vraag werd af en toe gesteld, het fenomeen nu en dan benoemd, maar niet echt bekampt. Bovendien is en was witteboordencriminaliteit lastig te bewijzen en de pakkans dus erg klein.
Het bezoek van Bleeker aan Mink Kok in de Libanese hoofdstad Beiroet zou haar de gelegenheid schenken veel unieke informatie over Evert te vergaren. Een en ander wordt in hoofdstuk 7 breed uitgesmeerd en bevestigt eens te meer dat hij als fiscaal advocaat een grote criminele klantenkring bediende maar ook dat hij leefde als in een spannende film. Hij bezat echter niet de vereiste discipline en vergat door de film zowel de maatschappelijke als de criminele realiteit. Daarin zouden een zware kluis en dure horloges een belangrijke rol vervullen…
Vervolgens wordt stilgestaan bij de Beethovenbuurt. Een gemengde buurt waar witteboordencriminelen en criminelen uit de georganiseerde misdaad letterlijk en figuurlijk de ruimte delen met theedrinkende brave burgers. En waar de witteboordencriminelen of fraudeurs niet als criminelen worden gezien, wel als nette mensen, ons soort mensen, die af en toe een “misstap” begaan. In tegenstelling tot de “echte criminelen” uit de onderwereld die “nietsontziend dood en verderf” zaaien. Bleeker realiseert zich hoe diep dat zit, hoe vervlochten het is met onze wijze van denken en beoordelen.
In het tiende hoofdstuk constateert zij evenwel dat de “echte criminelen” op hun beurt neerkijken op witteboordencriminelen. “Witteboordencriminelen zijn oplichters”, zo vatte een beroepscrimineel het voor haar samen. Bleeker toont verder aan dat Evert niet alleen een oplichter en witwasser was maar eveneens actief optrad bij afpersing en hasjtransport. Gedurende zijn laatste levensjaar raakte Evert het spoor helemaal bijster en joeg hij velen tegen zich in het harnas. Door zijn missers, blunders en onvoorspelbaar gedrag werd hij niet meer gezien als “een van ons”, omdat hij in toenemende mate was gaan behoren tot dat wat we in het algemeen wél zien als criminaliteit: de georganiseerde misdaad.
Aan het eind van het boek voert Bleeker een diepgaand en veelzijdig onderzoek naar de moord op Evert en geeft zij aan wie de meest waarschijnlijke moordenaar is.
Criminaliteit voor ons soort mensen is een pleidooi om op een andere manier te kijken naar wat criminaliteit is alsook om meer personeel en middelen vrij te maken ter bestrijding van wat we nu nog te weinig als misdaad beschouwen: witwassen, fraude, belastingontduiking en andere vormen van witteboordencriminaliteit. Bovendien heeft Bleeker een nieuw genre misdaadverhaal uitgevonden: uitermate meeslepend geschreven én waargebeurd.
Marc De Bock
Meer van Marc De Bock
Marc De Bock
