2 juli 2024
Religie voor atheïsten. Een heidense gebruikersgids.
Deze 14de druk bewijst dat de "heidense gebruikersgids" een groot publiek aanspreekt: "Proberen te bewijzen dat God niet bestaat kan een geliefd tijdverdrijf zijn voor atheïsten, ... maar hoe redeneer je verder als je hebt besloten dat Hij er niet is".
Vanaf het eerste hoofdstuk maakt de Botton duidelijk dat "geen enkele religie een van God gegeven waarheid bezit", maar dat de seculiere samenleving is verarmd, omdat "we afstand gedaan hebben van een aantal van de nuttigste en aantrekkelijkste aspecten van de godsdiensten".
In het boek onderzoekt hij die aspecten, waarvan het eerste de Gemeenschap is. Hij neemt een katholieke mis als voorbeeld: al is de verleiding om in slaap te vallen erg groot tijdens die lange ceremonie, het feit blijft dat mensen van alle standen, leeftijden, beroepen en inkomens er een samenwerkend geheel vormen. Uitgaande van het feit dat in het begin de mis een gemeenschappelijke maaltijd was, werkt hij een moderne variant uit: een 'Agape restaurant’ waar vreemden bij elkaar zouden aanschuiven en zouden praten. 'Agapen' is het Griekse woord voor 'liefdemaaltijden'.
Het tweede aspect dat hij onderzoekt is Goedheid. Religies hebben altijd benadrukt hoe de leden van de gemeenschap zich moeten gedragen. De Botton kent de Joodse regels zeer goed. Behalve dat ze bepalen dat "we nooit aan tafel mogen gaan voordat we onze geiten en kamelen hebben gevoerd", vertellen ze ook specifiek hoe vaak mannen de liefde met hun vrouw moeten bedrijven en dat aantal verschilt per beroep. De libertaire samenleving gooit dit alles overboord, maar geeft niets in de plaats. Ook volwassenen moeten eraan herinnerd worden om moreel op het juiste pad te blijven en het christelijke bevel: "bemin uw naaste zoals uzelf" toe te passen.
Het derde aspect is onderwijs. De auteur ziet de nadelen van het indoctrineren, maar de voordelen van bijvoorbeeld de theeceremonie van het Zenboeddhisme. Een ceremonie probeert ons levenskunst bij te brengen en dat is iets waarmee geen enkele universiteit zich bezighoudt. Deelnemen aan spirituele oefeningen helpt dan weer wel, zo ondervond hij, om ons ego en onze beslommeringen even opzij te zetten.
De Botton bespreekt Zorgzaamheid, Pessimisme, Perspectief, Kunst, Architectuur en Instituten volgens dezelfde werkwijze. Hij gaat na wat voor goeds die onderwerpen inhouden, bekeken vanuit de religies. Daarbij focust hij op het christendom, de joodse godsdienst, de islam, het boeddhisme. Dan overdenkt hij wat er daarvan in de moderne maatschappij ontbreekt en stelt een seculiere oplossing voor. De heersende libertaire ideologie is voor vrijheid en tegen de betuttelende verzorgingsstaat, maar gooit het kind met het badwater weg: het kapitalisme en het liberalisme maken ons niet per se gelukkiger dan het geloof in een 'goede God'.
Een godsdienstleerkracht zou dit boek moeten lezen om te benadrukken wat religie voor goeds te bieden heeft. Mij heeft het in elk geval op een andere manier naar religies doen kijken. Voelde ik voorheen uitsluitend ergernis, dan heeft de auteur mij de ogen geopend voor de goede, nuttige, heilzame en troostrijke kanten ervan. Het feit dat hij dat met alle vormen van humor doet, maakt zijn uiteenzetting bijzonder meeslepend.
De schilderijencycli de Zeven Smarten van Maria, doen ons nadenken en meevoelen met moeders in het algemeen. De Botton stelt voor om hedendaagse kunstenaars de Eenentwintig Smarten van de Echtscheiding te laten uitbeelden. De zwart-wit foto's deden me soms hardop lachen. Zo zie je op p. 109 bij het aspect 'Onderwijs' een student die bovenop zijn boeken in slaap gevallen is. Het onderschrift luidt: "Een student middeleeuwse literatuur aan de universiteit van Oxford".
Aan de beoordelingen die het boek bij zijn eerste verschijnen in 2011 meekreeg, kan je zien dat een aantal gelovigen en atheïsten zijn humor en zijn redeneringen om ons meer mens te maken, niet begrepen hadden.
Gerda Sterk
Gerda Sterk
Dit boek werd eveneens besproken door Marc De Bock.
Meer van Gerda Sterk
