9 april 2019
Heuvels van het paradijs. Een geschiedenis van macht en onmacht.
“Trouw nooit een vrouw met grotere voeten dan je zelf hebt”: een gezegde dat nog steeds van Afrika tot Azië klinkt. “Een vrouw zonder talenten doet het al heel goed” is dan weer een populair Chinees gezegde.
Talloze spreekwoorden waarschuwen tot op vandaag de man op vrijersvoeten om een vrouw te zoeken die in alle opzichten zijn mindere is qua postuur, leeftijd, opleiding, ... kortom een vrouw die minder in haar mars heeft dan haar toekomstige echtgenoot.
Nu gebleken is dat in de 21ste eeuw mannen nog steeds meer macht hebben dan vrouwen, vroeg Mineke Schipper zich af hoe dat verschil in aanzien tussen beide seksen ontstaan is, en schreef er dit boek over. Niet zomaar een boek. Zelfs de cover is confronterend: je ziet het bovenlichaam van een naakte vrouw die je, op haar rug liggend, ietwat uitdagend aankijkt. De titel ‘Heuvels van het paradijs’ is trouwens ontleend aan een middeleeuws studentenlied waarin het vrouwelijk lichaam wordt bezongen: ‘Een boezem die bevallig rijst als de heuvels van het paradijs. O, genot van dit bezit’.
Mineke Schipper (1938) is emeritus hoogleraar interculturele literatuurwetenschap aan de Universiteit leiden. Ze schreef tal van boeken over haar vakgebied en ook drie romans.
Schipper beschrijft in ‘Heuvels van het paradijs’ hoe in allerlei culturen over het vrouwelijk lichaam werd gedacht en haalt daarbij zowel inspiratie uit literaire bronnen als uit de beeldhouw- en schilderkunst. Mythen en verhalen uit de hele wereld, over borsten, de vagina, de baarmoeder, menstruatie, kinderen baren, zogen en seksualiteit passeren de revue.
Schipper beschrijft in ‘Heuvels van het paradijs’ hoe in allerlei culturen over het vrouwelijk lichaam werd gedacht en haalt daarbij zowel inspiratie uit literaire bronnen als uit de beeldhouw- en schilderkunst. Mythen en verhalen uit de hele wereld, over borsten, de vagina, de baarmoeder, menstruatie, kinderen baren, zogen en seksualiteit passeren de revue.
Al snel wordt duidelijk dat het vrouwenlichaam sinds mensenheugenis wordt bewonderd én verguisd, wordt vereerd en begeerd, en dat die beeldvorming te maken heeft met onmacht of macht in de man-vrouwverhoudingen. De vrouw wordt daarbij meestal elk zelfbeschikkingsrecht ontzegd en zij wordt behandeld als mindere van de man.
De auteur laat aan de hand van tal van voorbeelden zien dat bezitterig en denigrerend spreken over vrouwen eigenlijk alomtegenwoordig is. Dat Schipper daarbij het citeren van grof taalgebruik niet schuwt, zorgt ervoor dat je als lezer niet ontkomt aan de conclusie dat er iets fundamenteels fout zit. Zo geeft ze het voorbeeld van de Groningse studentenvereniging ‘Vindicat’, die in een almanak de mooiste meisjes bewierookt en besluit met deze ‘hartenwens’: ‘Moge de gore wijven met hun kut over het kanon worden getrokken’.
De auteur laat aan de hand van tal van voorbeelden zien dat bezitterig en denigrerend spreken over vrouwen eigenlijk alomtegenwoordig is. Dat Schipper daarbij het citeren van grof taalgebruik niet schuwt, zorgt ervoor dat je als lezer niet ontkomt aan de conclusie dat er iets fundamenteels fout zit. Zo geeft ze het voorbeeld van de Groningse studentenvereniging ‘Vindicat’, die in een almanak de mooiste meisjes bewierookt en besluit met deze ‘hartenwens’: ‘Moge de gore wijven met hun kut over het kanon worden getrokken’.
Interessant zijn ook de ervaringen van de schrijfster zélf, uit de periode die ze in Congo doorbracht. Zij schrijft hier fascinerende verhalen over en levert afbeeldingen, maar ook heel wat gruwelijke details.
Volgens Schipper is de hele problematiek terug te brengen tot de lichaamsdelen die man en vrouw van elkaar onderscheiden: het feit dat vrouwen niet alleen meisjes - hun eigen ‘soort’ – baren, maar ook jongens, en dat mannen helemaal niks baren. Het gevolg is volgens Schipper dat je wereldwijd, op allerlei manieren, in samenlevingen een zoeken ziet naar een nieuw evenwicht tussen mannen en vrouwen om dit ‘schrikbarend onrecht’ te compenseren.
Volgens Schipper is de hele problematiek terug te brengen tot de lichaamsdelen die man en vrouw van elkaar onderscheiden: het feit dat vrouwen niet alleen meisjes - hun eigen ‘soort’ – baren, maar ook jongens, en dat mannen helemaal niks baren. Het gevolg is volgens Schipper dat je wereldwijd, op allerlei manieren, in samenlevingen een zoeken ziet naar een nieuw evenwicht tussen mannen en vrouwen om dit ‘schrikbarend onrecht’ te compenseren.
Dat er hiërarchie wordt geschapen zie je volgens de schrijfster ook in de vele verhalen waarin de god eerst een man schept en daarna pas een vrouw. Niet alleen het denkbeeld dat de man als eerste geschapen wordt, maar ook dat de vrouw uit ‘minderwaardig materiaal’ wordt gemaakt, is volgens Schipper een teken aan de wand.
Wie ook maar iets van de alomtegenwoordigheid van grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik tot zich laat doordringen, weet dat we als mensheid een serieus probleem hebben.
Wie ook maar iets van de alomtegenwoordigheid van grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik tot zich laat doordringen, weet dat we als mensheid een serieus probleem hebben.
Gelukkig zijn er ook positieve evoluties. Dat de Nobelprijs voor de vrede dit jaar is toegekend aan Denis Mukwege en Nadia Murad Basee voor hun inspanningen om het gebruik van seksueel geweld als wapen in oorlogen en gewapende conflicten te beëindigen, duidt bijvoorbeeld toch op een groeiend bewustzijn. Dit boek draagt zonder twijfel bij aan de nodige bewustwording, en legt de wortels van het probleem bloot.
Martine Messagie
Dit is een uitermate fascinerend, diepgaand en scherpzinnig boek dat oproept tot een grondige bezinning over de manier waarop we als vrouw en man naar elkaar én naar onszelf kijken.
Een aanrader!
Meer van Martine Messagie
Een aanrader!
