25 mei 2024
Het is voorbij. Kierkegaard over leven, sterven, onsterfelijkheid.
Dit boek is het sluitstuk van een drieluik over het gedachtegoed van Søren Kierkegaard. In het spoor van de Deense filosoof nadenken over sterven en onsterfelijkheid.
Het eerste deel De mens is geest (verschenen in 2019) heeft als onderwerp Kierkegaards humanisme. In deel twee Drijfveren (2021) vind je Kierkegaards ideeën terug over angst, liefde, vertwijfeling en geloof. En nu is er deel drie: Het is voorbij (2023) over leven, sterven en onsterfelijkheid.
Andries Visser verdiepte zich in het leven en denken van de Deense filosoof. In Het is voorbij gaat het over wat er in het werk van Kierkegaard geschreven staat over leven, dood, sterven en onsterfelijkheid. In zijn “toespraken bij denkbeeldige gelegenheden” is er één met als titel Bij een graf. In deze veertig pagina’s tekst stelt hij “de beslissing van de dood” aan de orde. Te dikwijls om toevallig te zijn gebruikt Kierkegaard hier het woordje “voorbij”. Hij begint er zelfs zijn toespraak mee: “Nu is het dus voorbij” en eindigt met “… en dan is alles voorbij”. En zo koos Visser voor zijn derde deel over Kierkegaard als titel Het is voorbij.
Laat je niet verrassen of misleiden door dit boek. Het is geen origineel werk van Kierkegaard, maar het zijn de gedachten van Andries Visser die dieper ingaat over wat Kierkegaard hierover publiceerde. Het zijn fragmenten uit Kierkegaards werk, afgewisseld met commentaar en bedenkingen van Visser.
Kierkegaard was een taalkunstenaar en dat bleef hij tot op het eind van zijn leven. Dat maakt echter de interpretatie van zijn teksten – in het Deens geschreven – er niet gemakkelijker op. Visser vertaalt en bespreekt al meer dan veertig jaar het werk en denken van de Deense filosoof en leerde er zelfs Deens voor. Het is een uitdaging om systematiek aan te brengen in een methode van denken die dit schuwde. Kierkegaard zette zich af tegen de filosofische systeembouwers van zijn tijd. Volgens hem was het leven niet in denkbeelden te vangen en moest dat door ieder mens op een eigen manier geleefd worden.
Naast de filosofische werken zijn er nog de toespraken (preken) en een reusachtige hoeveelheid aan dagboekaantekeningen. Een groot deel van de filosofische werken zijn onder een pseudoniem verschenen. Kierkegaard gebruikte deze diverse personages om verschillende stemmen aan het woord te laten. Dat maakt het wel problematisch om over het “pure denken” van Kierkegaard te publiceren.
Visser biedt met dit werk een goede begeleiding aan de lezer om zelf op het spoor van de ideeën van Kierkegaard verder te gaan. Na de inleiding gaat Visser in drie grote delen dieper in op de kernwoorden leven, sterven en onsterfelijkheid. Hij vat samen wat Kierkegaard daarover schreef en gaat er stapsgewijs dieper op in. Hier moet echter de bedenking bij gemaakt worden dat wie een filosoof gaat verklaren, meestal vooral zijn eigen opvatting weergeeft.
Kierkegaard is wegens zijn tijdloosheid altijd weer verrassend actueel. Voor ieder stelt zich immers de vraag wat de diepste drijfveren in het leven zijn. Ken jezelf! In dit boek met veertien hoofdstukken over Leven, sterven en onsterfelijkheid zoekt Visser bij Kierkegaard naar het verband tussen de kwaliteit van het leven en de manier waarop je de dood tegemoet gaat. Volgens Kierkegaard is de mens geest. Iedereen heeft naast een uiterlijk leven ook een fascinerend innerlijk leven. Het is met de relatie tussen beide dat Kierkegaard zich intens bezighield. Vandaar dan ook zijn diepzinnige bedenkingen over deze onderwerpen.
Kierkegaard was een protestants theoloog die zijn hele leven lang geworsteld heeft met de godsdienst en vooral met de bedienaars ervan. Hij onderscheidde de relatie van de mens tot God en het besef van het tijdelijk leven tegenover de eeuwigheid in het esthetische, ethische en religieus leven.
In Het is voorbij wordt heel wat tijd besteed aan eeuwigheid en onsterfelijkheid vanuit godsdienstig oogpunt. Toch is dit boek een ernstige gids om doorheen het werk van Kierkegaard te dwalen. Een verdienste daarbij is dat het in een heldere en duidelijke taal is geschreven zodat je niet wordt opgehouden door ellenlange, ingewikkelde filosofische passages.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
