11 oktober 2022
De mythes van de toekomst. Het neoliberalisme voorbij.
Er zijn waarschijnlijk weinig mensen die nog nooit over hùn of dé toekomst gemijmerd hebben. Het is eigen aan de menselijke geest om te plannen en te anticiperen. Wie reeds voor nageslacht heeft gezorgd vraagt zich ongetwijfeld vaak af hoe de wereld er voor de komende generaties zal uitzien. Gevoelens van bezorgdheid en machteloosheid steken dan wel eens de kop op. Maar wat als we de koe van de toekomst daadkrachtig bij de hoorns nemen? Kunnen we dat? Zo ja, hoe? Door er eerst en vooral uitgebreid over te reflecteren, zoals Yannick Dujardin en zijn collega-futuristen.
Toekomstonderzoek is een relatief jonge wetenschappelijke discipline. Ze kreeg onlangs echter onverwacht de wind in de zeilen toen we ons met z’n allen tijdens de coronacrisis afvroegen hoe het ‘nieuwe normaal’ er zou gaan uitzien. Zouden we lessen trekken uit deze periode of terug afglijden naar business as usual? Volgens de auteur moet dat laatste scenario vermeden worden. De pandemie legde de ‘dieperliggende ziekte’ bloot. Structurele problemen als daar zijn: onze wankele gezondheid en het gebroken gezondheidssysteem, de economische ongelijkheid, raciale onrechtvaardigheid, kwetsbare distributieketens, politieke breuklijnen en polarisering, afbrokkeling van het publieke vertrouwen en, bovenal, de klimaatverandering hebben één en dezelfde wortel: het neoliberalisme zoals het zijn concrete vorm kreeg tijdens het beleid van politieke leiders als Thatcher en Reagan.
In het tweede deel van zijn boek ontleedt Yannick Dujardin het dominante, cultureel hegemoniale wereldbeeld dat het fundament vormt van het neoliberalisme. Hierbij valt op dat zelfs wie zich, op het eerste gezicht, verzet tegen het neoliberalisme, er zich bij nader toezien moeilijk kan van losmaken.
Het verbeelden van veel nieuwe verhalen is daarom een noodzakelijke denkoefening, als we in de toekomst echt een andere richting willen inslaan. In het derde deel van het boek licht Dujardin dan ook de methodieken van het toekomstonderzoek toe. Middels geschriften van vooraanstaande futuristen en van concrete voorbeelden en experimenten krijgen we een stand van zaken in dat vakgebied voorgeschoteld.
“Mythes van de toekomst” is een boek dat het denken prikkelt. In mijn geval betekende dat dat allerlei vragen opborrelden. Zoals: hoe maakbaar is de toekomst van de menselijke samenleving? En hoe komen we ooit tot een consensus over de meest wenselijke toekomst? Wat is de rol van macht in heel deze kwestie, met andere woorden: wie zal zijn/haar toekomstvisie kunnen opleggen aan de goegemeente? Het is jammer dat de auteur op deze vragen niet ingaat.
Wat ik mij tijdens het lezen ook enkele keren afvroeg, is wat de spreekwoordelijke ‘Jan-met-de-pet’ (m/v/x) hiermee aan moet. Mij dunkt het dat onze Jan vooral bezig is met de directe toekomst. Net als menig politicus trouwens die herverkozen wil worden. Hoe kan dit nobele werk van het toekomstonderzoek de cocon van het academisch onderzoek verlaten?
Rik Lefevere
Meer van Rik Lefevere
Rik Lefevere
