23 september 2024
Hannah Arendt - De biografie
Hannah Arendt was een politiek wetenschapper, filosofe, historica en sociologe. Haar leidthema was “Ik geloof niet dat er een denkproces bestaat dat zonder persoonlijke ervaring mogelijk is. Elk denken is nadenken”.
Hannah Arendt werd geboren op 14 oktober 1906 in Linden (Duitsland) in een Joods gezin. Ze overlijdt aan een hartstilstand in New York op 4 december 1975. Opgroeien deed ze in Königsberg, dat tegenwoordig Kaliningrad heet en in Rusland ligt, maar in haar tijd nog Duits was. Na de middelbare school studeerde ze verder in Berlijn en later in Marburg, Freiburg en Heidelberg. Ze volgde cursussen bij beroemde professoren: Husserl, Jaspers bij wie ze promoveerde en Heidegger.
Bij de opkomst van het nazisme vluchtte ze van Duitsland naar Frankrijk. Als Duitsland ook Frankrijk binnenvalt, komt ze terecht in het opvangkamp in Gurs, Zuid-Frankrijk. Via Marseille en Lissabon emigreerde ze in 1941 naar de Verenigde Staten.
Haar werk is politiek van aard en vooral gericht op vrijheid en totalitarisme, denken, handelen en oordelen. Grote bekendheid verwierf ze met haar verslag van het proces tegen Eichman in Jeruzalem.
In 2019 schreef Thomas Meyer een nawoord bij haar essay De vrijheid om vrij te zijn. Nu lezen we van hem haar biografie. Meyer beschrijft haar leven, beginnende bij de familie en dus nog voor haar geboorte tot aan haar laatste werk Het leven van de geest.
Arendts uitspraken vormen de leidraad voor haar levensgeschiedenis. Thomas Meyer is een van de grootste kenners van Arendts werk. Deze biografie is deels gebaseerd op nieuwe bronnen. Meyer (°1966) is gespecialiseerd in Duitse filosofie in de 20e eeuw. Hij was verbonden aan de universiteiten van München, Zürich en Graz. Hij schrijft voor diverse Duitse kranten en is gespecialiseerd in Arendts geschriften. In deze biografie tekent Meyer in elf hoofdstukken de tegenstelling tussen fascinatie en kritiek die Arendts figuur en haar geschriften tijdens haar leven opriepen. Zijn grote kennis over Arendt, gekoppeld aan een onderhoudende stijl, maken van deze biografie een compleet verhaal. Zowel de geïnteresseerde lezer als de diepgravende Arendt-onderzoeker vindt hier heel wat informatie in terug.
Meyer beschrijft Hannah Arendts leven en werk volledig ingebed in haar tijd zonder op de afloop vooruit te lopen. Zo liet ze zichzelf ook in bijzondere mate met haar eigen tijd in. Archiefonderzoek toont aan dat Arendt tussen 1934 en 1940 zich tijdens haar verblijf in Parijs actief inzette om Joodse kinderen en jongeren uit Duitsland te halen. Als medewerkster van de organisatie Aliyah des Jeunes zorgde ze ervoor dat honderden kinderen van Joodse vluchtelingen een veilig onderkomen konden vinden in Palestina.
In Parijs had ze geen tijd voor filosofie. Ze schreef brieven en nota’s, onderhield contacten met Berlijn, maakte lijsten met namen van bedreigde kinderen, regelde visa en vervoer. Eerst kwamen die jonge vluchtelingen naar Parijs waar ze werden voorbereid op hun toekomstig bestaan en dan naar het “Beloofde land” Palestina. Meyer beschrijft Arendts activiteiten heel gedetailleerd en is in deze goed gedocumenteerd. Het beeld van een studeerkamergeleerde wordt uitvoerig bijgesteld.
De tegenstelling met haar verblijf in Amerika is groot. Daar was ze wel de filosofe die haar denkwerk verbond aan haar persoonlijke ervaringen. Meyer laat uitvoerig en overtuigend zien hoe Arendts denkbeelden gevormd werden door eigen ervaringen. Het zal haar denken over de kenmerken van totalitaire systemen bepalen. Zo wordt Arendt de denker van de banaliteit van het kwaad en wordt ze de auteur van het grote politiek-filosofische werk The Origins of Totalitarianism.
Deze biografie is opgevat als een uitvoerig gedocumenteerde, feitelijke levensbeschrijving. Ze bevat feiten en niets dan feiten. Elke activiteit wordt heel gedetailleerd beschreven. Meyer speculeert nergens over gevoelens. Enkel wat met documenten kan onderbouwd worden, komt in het boek. Meyer volgt een streng wetenschappelijke methode en laat zich niet verleiden tot aannames of afdwalen. Hij gaat uitvoerig in op haar Parijse periode om de invloed daarvan te laten zien op de filosofie die ze daarna in New York zal ontwikkelen.
Voor Arendt was literatuur een kennisbron. Reeds als kind las ze alles waar ze de hand kon op leggen. Dat komt tot uiting in het eerste hoofdstuk van dit boek. Het start als een familieverhaal van een Joods gezin – haar overgrootouders – dat zich in Königsberg vestigt. Het is dat verleden dat mee de toekomst van Hannah – geboren Johanna – zal bepalen. Meyers doel is Arendt voor onze tijd te ontsluiten. Hiervoor gebruikt hij tot nu onbekend archiefmateriaal en genegeerde documenten. Het gaat om Arendt zelf en niet over het werk van bekende filosofen – Heidegger en Jespers – die in haar leven voorkwamen. In Meyers optiek is de periode van oktober ’33 tot de zomer ’40 van het grootste belang voor haar filosofische ontwikkeling.
Deze biografie is een indrukwekkend werk, wetenschappelijk zeer gefundeerd maar Hanna Arendt komt er niet uit tevoorschijn als een levende jonge vrouw, of later als de zeer actieve filosofe. Het is een boek vol feiten, koel en afstandelijk. Het werk is nuttig voor wie minutieus meer over Arendt wil te weten komen, maar zet niet aan tot het lezen van haar werken.
Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
Vertaler W. Hansen
Meer van Paul Van Aelst
