14 september 2024
Wie ben ik? ‘De storm’ van Giorgione
In een petieterig boekje van slechts 37 bladzijden laat literair vertaler en veelzijdig auteur Paul Claes (°1943) de vrouw op het schilderij ‘La Tempesta’, van de Venetiaanse renaissanceschilder Giorgione, zelf aan het woord omtrent de ultieme betekenis van het doek. Het tableau is per slot van rekening een van de meest raadselachtige en bevreemdende schilderijen uit de kunstgeschiedenis.
Wie zei ook alweer dat niets op de wereld zoveel stommiteiten moet aanhoren als een schilderij in een museum? Hoeveel toeristen zijn niet met hun Baedeker, Bradshaw, Guide bleu, Michelin of Lonely Planet in de hand voor mij blijven staan? (pagina 17)
Net als Sherlock Holmes, de even fictieve als scherpzinnige speurder uit de verhalen van Sir Arthur Conan Doyle, bezit de erudiete classicus en doctor in de Germaanse filologie, die eerder al werken van Bruegel, Bosch en Van Eyck overdacht en uitvlooide, het vermogen om bij het oplossen van mysterieuze raadsels, belangrijke gevolgtrekkingen te deduceren uit vaak schijnbaar onaanzienlijke en onbelangrijke aanwijzingen. Wonderwel hoe deze manier van opzoeken, snuffelen en achternazitten hem past, nog beter dan een strak gesteven hemd. Nog spannender wordt het wanneer hij zijn bevindingen uitdraagt in een bijzonder aantrekkelijk en denkbaar sluitend vertelseltje.
Wat zien we op het even aantrekkelijk als intrigerend schilderij waar kunsthistorici maar niet wijs uit raken. Wie zijn de afgebeelde jonge man en de vrijwel naakte vrouw die een kind zoogt? Wat verzwijgen het landschap met de achterliggende stad, de opgezwollen en sombere wolken, de snijdende bliksemschicht en de opzichtelijke ooievaar op een van de daken nog meer? Ergo, wat willen ze ons openbaren?
Tot op vandaag mislukte zo goed als elke poging om tot een waterdichte uitlegging te komen, die alle bouwstenen van het doek aan elkaar schakelt. Verschrikkelijk veel, niet zelden zelfbenoemde, kenners en andere wijsneuzen beten er doorheen de jaren hun tanden op stuk. Niet zelden resulteerden hun doorlichtingen in allerlei ronduit wilde fantasieën en absurd geleerde en bijgevolg hilarische gruwelijk grappige uiteenzettingen.
Is Paul Claes er wel in geslaagd om de woordeloze taal van een 16e-eeuwse schilder onomstotelijk te ontcijferen in pakweg enkele, niet echt uit de kluiten gewassen, hoofdstukjes en paragraafjes? Of moeten we evengoed onderschrijven wat de Engelse kunsthistoricus Sir Kenneth Clark in 1949 al schreef? Voor hem was La Tempesta welbeschouwd een van de kunstwerken waarvoor een wetenschapper beter het stilzwijgen bewaart.
Wie echt wil weten wie ik ben, moet ieder betekenis detail verklaren, orakelt de vrouw op het voorplan. Ben ik de moeder van wonderdoener Apollonius van Tyana? Of Genoveva van Brabant? Een weduwe die door de heilige Theodorus gered wordt van een draak? Acca Laurentia, de voedster van de kleine Romulus? De dochter van de farao, die zojuist de kleine Mozes heeft opgevist uit de Nijl? Of veeleer de Sibylle van Tibur met de jonge Karel de Vijfde in haar armen?
Ben ik dan toch de nimf Io, die door Jupiter in een wolk benaderd werd om aan de jaloezie van zijn vrouw te ontsnappen? En is de jongeman de god Mercurius, die me op mijn zwerftochten als koe begeleid heeft voor ik hier alsnog mijn mensengedaante hervindt?
Chi sono io? Wie doet een gok?
Wie durft het aan? Eenmaal, andermaal…
Chi sono io? Wie doet een gok?
Wie durft het aan? Eenmaal, andermaal…
Afijn. In afwachting dat de internationale kunstwereld dit boekje oppikt en denkbaar de discusie omtrent de iconografie van het doek een nieuw leven inblaast, kunnen wij met z’n allen Paul Claes alvast complimenteren voor de bevlogen en overtuigende ontvouwing en onttovering van dit enigmatische schilderij.
Waarom niet een keertje een niet-religieuze pelgrimage naar de Venetiaanse Gallerie dell'Accademia op je bucketlist plaatsen om er op zoek te gaan naar een raisonnabele en kunstzinnige verbinding tussen jezelf en La Tempesta, een gedenkwaardige voorloper van het landschap als zelfstandig genre in de westerse kunst.
Benny Madalijns
Meer van Benny Madalijns
Benny Madalijns
