30 januari 2024
Ten oosten van de Middellandse Zee
Abdelrahman Munif wordt beschouwd als één van de belangrijkste Arabische schrijvers. Hij studeerde rechten en economie aan de Sorbonne en aan de Universiteit van Belgrado. Na een loopbaan als ambtenaar aan het Irakese Ministerie van Olie werd hij in de jaren zeventig van vorige eeuw voltijds schrijver en vestigde zich in Syrië. In verschillende werken liet hij zich kritisch uit over de elites van het Midden-Oosten, vooral die van Saoedi-Arabië, waardoor hij het Saoedische staatsburgerschap (zijn vader had de Saoedische nationaliteit) verloor. Zijn boeken werden er ook verboden. Hij overleed in 2004.
Radjab, de hoofdpersoon van de besproken roman, is een politiek gevangene in een niet nader genoemd land van het Midden-Oosten, ergens ten oosten van de Middellandse Zee. Wat hem precies ten laste gelegd wordt komt de lezer niet te weten. Dit hoeft ook niet. In dictatoriale regimes zijn de beschuldigingen nogal eens vaag, soms wel volledig fictief.
Ondanks verschrikkelijke martelingen, zowel fysisch als psychisch, en constante vernederingen, weigert hij te bekennen en wordt hij veroordeeld tot een gevangenisstraf van elf jaar.
Wanneer zijn moeder, die hem regelmatig bezoekt, aan de gevolgen van slagen na een manifestatie overlijdt, en zijn vriendin verplicht wordt met een andere man te huwen, bezwijkt hij en ondertekent een bekentenis.
Zo komt hij na vijf jaar vrij maar het regime laat hem niet los. Hij krijgt toestemming om in het buitenland een medische behandeling te ondergaan maar is ook verplicht na enkele maanden terug te keren en ondertussen als spion voor de overheid te werken. Om van zijn medewerking verzekerd te zijn, wordt zijn zwager Hamid gegijzeld.
Zo komt hij na vijf jaar vrij maar het regime laat hem niet los. Hij krijgt toestemming om in het buitenland een medische behandeling te ondergaan maar is ook verplicht na enkele maanden terug te keren en ondertussen als spion voor de overheid te werken. Om van zijn medewerking verzekerd te zijn, wordt zijn zwager Hamid gegijzeld.
Radjab heeft onmiddellijk spijt van zijn bekentenis die hij in een zwak moment afgelegd heeft. Hij is het respect van zijn medegevangenen kwijt. Hij wordt verteerd door wroeging. Hij voelt zich geen man meer.
De auteur, die steeds in het Midden-Oosten gewoond heeft, schrijft met kennis van zaken. Er zijn vele Radjab’s, mannen en vrouwen, die tot zware straffen, zelfs tot de doodstraf, veroordeeld worden omdat zij opkomen voor hun overtuiging, hun mening durven verkondigen, het regime openlijk aanvallen, niet in het gewenste gareel lopen. Iedere dag worden zij ernstig mishandeld en vernederd. Zij worden blootgesteld aan fysische en psychische pijniging. Schijnexecuties worden afgewisseld met echte terechtstellingen, naderende vrijlatingen worden verdaagd of herroepen, bekentenissen geven aanleiding tot een “feest”, wat in hun jargon gelijk staat met een dag en een nacht vreselijke mishandeling van de gevangenen die medewerking blijven weigeren.
Als een gebroken man die niet meer kan aarden in de leefwereld van zijn zuster en haar echtgenoot, vertrekt Radjab voor zijn medische behandeling naar Frankrijk. Hij wordt verplicht terug te keren. Bij zijn terugkeer wordt hij opnieuw aangehouden, gefolterd en als een levend lijk, blind, na drie weken afgeleverd bij zijn zuster, waar hij na vier dagen overlijdt. Zijn zwager blijft in de gevangenis. Zo wordt ook dit gezin verder onder druk gezet.
De roman dateert uit de jaren zeventig maar is helaas nog steeds actueel. Protest tegen dictatoriale regimes wordt nog steeds op gewelddadige wijze in de kiem gesmoord, waar ook ter wereld. Denken wij maar aan landen zoals Iran, Irak, Syrië, Rusland, Soedan, …De mensenrechten worden er met de voeten getreden. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens blijft er dode letter.
Voor vele gevangenen is het woord het laatste wapen. Ook dit werd Radjab ontnomen.
Het is geen opbeurende roman. Dit is echter geen reden om het boek te negeren en aan de kant te laten. We moeten blijven hameren op de essentiële rechten en vrijheden, we moeten ons blijven verzetten tegen elke beperking van de vrije meningsuiting, hoe gek bepaalde meningen ook mogen zijn. Het vrije woord, zonder vrees geuit, is een fundament van ons bestel en dit moet zo blijven. Het Westen moet bovendien ook niet te hoog van de toren blazen. In ons eigen kleine Koninkrijk met een van de meest liberale grondwetten ter wereld worden de rechten van vele mensen dagelijks met de voeten getreden.
Misschien kan deze roman er ons toe aanzetten voortdurend waakzaam te blijven.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
