26 oktober 2023
Het morele bankroet van het Westen
Het conflict tussen Israël en Hamas wordt wereldwijd van erg nabij gevolgd. Dat merkte ik althans in Japan waar ik enkele dagen verbleef. De oorlog haalde dagelijks de voorpagina's van alle kranten. Dat is op zich niet vreemd. Dat is het geval bij elk nieuw conflict. Wat me wel verbaasde waren de reacties van de Japanners die ik sprak. Zij waren vooral hard voor het Westen en dan vooral voor de onvoorwaardelijke steun van de meeste Westerse landen voor Israël.
Voor alle duidelijkheid, elk van hen veroordeelde sterk de aanval van Hamas op Israëlische bodem, en betreurde de vele burgerslachtoffers. Maar ze hadden geen begrip voor de eenzijdige steun aan Israël van de Amerikaanse president Joe Biden en de Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Een hoogleraar Europese politiek zei me zelfs letterlijk dat hij von der Leyen altijd een uitstekende voorzitter van de Europese Commissie had gevonden, maar dat hij nu alle respect voor haar had verloren.
Voordat we de kritiek vanuit het verre Japan hooghartig wegwuiven, is het toch belangrijk te onderstrepen dat Japan de belangrijkste politieke en militaire partner van het Westen is in Azië sinds de Tweede Wereldoorlog. Zeker voor de Verenigde Staten is het land cruciaal in de groeiende onenigheid met China. Maar vooral, als Japan al afhaakt, hoe zit het dan met de rest van de wereld? Diplomaten weten het al langer: het Westen heeft een ernstig geloofwaardigheidsprobleem dat de voorbije weken dermate groot is geworden dat we kunnen spreken van een moreel bankroet.
_Irak
Europa en de Verenigde Staten verkondigen sinds 1945 de universaliteit van democratie, de vrije markteconomie en de rechtsstaat, met de universele verklaring van de rechten van de mens als hoeksteen. Het concurrerende systeem van de Sovjet-Unie implodeerde in 1991, wat de superioriteit van het Westerse systeem duidelijk maakte. In de jaren 90 steeg het aantal democratieën, groeide de wereldhandel en werd door het Westen meer en meer nadruk gelegd op mensenrechten en internationaal recht. Dat werd wereldwijd aanvaard, zij het soms met tegenzin.
De geloofwaardigheid van het Westen inzake mensenrechten en internationaal recht kreeg een ernstige knauw met de inval in Irak in 2003. De oorlog was door de Verenigde Staten zogezegd gerechtvaardigd, maar bleek al snel gebaseerd op leugens. Bovendien bleek de Westerse alliantie in gevangenissen als Abu Graib mensenrechten zwaar geschonden te hebben. Alsof dit nog niet genoeg was, ontvoerde de VS verdachten in het Midden-Oosten en Afghanistan en vloog ze met geheime CIA-vliegtuigen naar Guantanamo, een gevangenis op Cuba, waar Amerikaans recht niet gold.
Het feit dat het Westen in 2003 steun vroeg aan de hele wereld voor een operatie die uiteindelijk het internationaal recht schondt, werd door heel wat landen opnieuw bovengehaald in februari 2022, bij de Russische inval in Oekraïne. Europeanen en Amerikanen probeerden wereldwijde sancties tegen Rusland te organiseren. Het voornaamste argument was dat Rusland het internationaal recht had geschonden. De steun van het zogenaamde Globale Zuiden voor deze sancties was verrassend laag. Een voormalige buitenlandminister van Pakistan zei letterlijk: 'In 2003 schond de VS het internationaal recht maar vroeg onze steun. Nu schendt Rusland hetzelfde recht en moeten we het sanctioneren. Dat gaan we niet doen.'
_Gaza
Het lijdt geen twijfel dat de hele wereld op 7 oktober met afschuw de aanval van Hamas op Israëlische bodem heeft gevolgd. In tegenstelling tot de Palestijnen in het algemeen, heeft Hamas weinig sympathisanten in de rest van de wereld. Maar de reactie van Israël in Gaza botst eveneens op veel verontwaardiging en onbegrip. Waarom moeten duizenden burgers, waaronder ongeveer de helft kinderen, sterven als een soort collectieve straf voor een aanval waarvan ze geen weet hadden?
Het verschil tussen Europa en de Verenigde Staten aan de ene kant en de rest van de wereld aan de andere kant is dat er in het Westen een historisch schuldgevoel heerst ten aanzien van de Joodse gemeenschap sinds de Holocaust. Dat schuldgevoel is volledig terecht. De Holocaust was de grootste en ergste genocide die ooit heeft plaatsgevonden. Het is dat schuldgevoel dat ervoor zorgt dat landen als Duitsland Israël altijd zullen steunen. Dat is op zich begrijpelijk. Het verschil is dat de rest van de wereld dat schuldgevoel niet deelt, omdat ze er eenvoudigweg geen verantwoordelijkheid voor draagt. In zekere zin kijken die landen met een meer objectieve blik naar het huidige conflict in Gaza.
Zij zien dat Israël momenteel in Gaza het internationaal recht niet alleen met de voeten treedt, maar zich er bovendien niet eens zorgen om lijkt te maken. Die landen zien ook dat het Westen Israël daarin blijkbaar voor de volle honderd procent steunt. Europa en de Verenigde Staten geven hiermee het signaal dat mensenrechten en het internationaal recht voor sommigen wel geldt, maar voor anderen niet. Sommige landen die rechten met de voeten treden worden gesanctioneerd, terwijl andere landen simpelweg worden gesteund.
Het is deze houding die het Westen in de ogen van de rest van de wereld moreel bankroet maakt. Met welk gezag kan het Westen China nog bekritiseren voor haar heropvoedingskampen voor de Oeigoeren? Wie zal nog luisteren wanneer Europa een nieuw rapport publiceert over problemen met de democratie en mensenrechten in Turkije?
Dit is niet alleen problematisch voor de geloofwaardigheid van Europa en de Verenigde Staten. Het grootste probleem is dat mensenrechten, internationaal recht en democratie zelf onderuit worden gehaald. Dit zijn nochtans de waarden waarop de wereldorde na 1945 is gebouwd. Als de vaandeldragers van deze waarden de universaliteit ervan met de voeten treden en de naleving als optioneel voorstellen, dan is het einde ver te zoeken. Als men zich zelfs in Japan begint af te vragen waar het Westen in godsnaam mee bezig is, is er reden genoeg om zich ernstige zorgen te maken.
(Tekst oorspronkelijk gepubliceerd in De Standaard, 25 oktober 2023. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Koert Debeuf