15 september 2023
Kruisig de kerk, zodat ze kan verrijzen
Ik heb me zopas laten ontdopen. Of dat dacht ik toch. Want blijkbaar is dat onmogelijk. Ik had een mail gestuurd naar het bisdom van Antwerpen. Ik legde uit dat de al te defensieve reactie van bisschop Johan Bonny op de Canvas-reeks 'Godvergeten' de spreekwoordelijk druppel was geweest. Dat ik er decennialang over getwijfeld had, omdat ik geen vijandschap koester tegenover de wereld uit mijn kindertijd. Ik heb fijne herinneringen aan de nonnen en priesters van wie ik les heb gehad. Kerkbezoek was eerder te weinig inspirerend dan traumatiserend en ik wilde mijn ouders niet nodeloos kwetsen. Maar nu was de tijd aangebroken om mijn laatste officiële band met het instituut te verbreken.
Nog geen kwartier later kreeg ik een kort berichtje dat mijn uittreding 'van kracht was'. Dat was verrassend snel en eenvoudig. Een tikje teleurstellend droog weliswaar. Ze hadden toch een paar woorden kunnen besteden aan mijn argumentatie. Maar vermoedelijk wordt de dienst Uittredingen overspoeld met aanvragen en hebben ze geen tijd om in te gaan op inhoud of argumentaties.
Lastiger was de ontdekking, enkele minuten later, dat ik hiermee helemaal niet uit de kerklijsten was geschrapt. Er staat een krabbel naast mijn naam in het doopregister, maar blijkbaar kun je je niet laten ontdopen. Gedoopt worden, zo klinkt het, is een relatie met God aangaan en die kun je niet zelf ongedaan maken. Dat is een boude stelling. Zeker omdat die relatie me als pasgeborene werd opgelegd door een kerk die (toen) stelde dat dat noodzakelijk was. De onmogelijkheid van ontdoping ruikt dan ook eerder naar territoriumdrift dan naar de onwrikbaarheid van mystieke relaties. De vlotte uittredingprocedure krijgt daardoor iets bedrieglijks. Je zegt officieel je lidmaatschap op, er komt een antwoord dat het in orde is, maar je naam blijft wel tot het instituut behoren. Je zou het een vorm van 'institutioneel misbruik' kunnen noemen: je pakt iemand die daar niet om gevraagd heeft en je blijft die pakken, ook als die uitdrukkelijk vraagt om met rust gelaten te worden.
_Demonische rode draad
Heeft het te maken met subsidies? Je zou het denken, maar dat blijkt niet zo te zijn. In tegenstelling tot andere gemeenschappen hoeft de katholieke kerk geen ledenaantallen op te geven. Subsidies worden verleend op basis van het aantal inwoners van een parochie. Of die zichzelf nu katholiek vinden of niet. Wat daarmee verteld wordt, is onduidelijk. Het enige wat eruit te begrijpen is, is dat de kerk nog altijd behoorlijk machtig is. Macht. Altijd maar weer die macht, de demonische rode draad door alles wat met misbruik te maken heeft.
De uitspraak van Bonny die me nog het meest stak, ging precies over die kerkelijke macht. Hij erkende volmondig dat seksueel misbruik fout was en dat zijn voorgangers de situatie verkeerd hadden aangepakt. Maar al snel klonk ook bij hem een zweem van zelfmedelijden en relativering over de rol van de kerk. Seksueel misbruik komt immers in alle delen van de maatschappij voor en aangezien de kerk een spiegel van die maatschappij was, viel er niet aan te ontkomen dat het daar ook opdook. Het was een klassieke drietrapsredenering. De eerste stelling klopt als een bus: seksueel misbruik is inderdaad overal.
Maar de tweede stelling is problematisch. Want hoe zit het nu? Is de kerk gewoonweg een deel van de maatschappij of is ze de behoeder van een houding die onze gebruikelijke omgang met elkaar overstijgt? In het tweede geval kan ze zich niet verstoppen achter de maatschappij. In het eerste geval moeten we van de kerk niet meer verwachten dan van sportclubs. Maar dan hoeft ze niet te komen aanzetten met onopzegbaar lidmaatschap, of een bijzondere subsidieregeling te eisen.
_Kerkelijke gijzeling
Het echte probleem toont zich pas in de derde zin van de redenering: de conclusie. De grote verontwaardiging gaat immers niet over het bestaan van pedoseksualiteit in de kerk, maar over de kerkelijke reactie erop: de systematische verduistering, de belediging, vernedering en zelfs vernietiging van de slachtoffers. Dat zijn dingen die je alleen maar organiseert omdat je weet hoe erg de feiten zijn. Niet alleen de feiten uit een ver en juridisch verjaard verleden, maar ook de onthutsende kerkelijke gijzeling van Operatie Kelk in 2010, waarbij duizenden dossiers op miraculeuze wijze zijn verdwenen. Het is het soort gruwel dat gepaard gaat met een teveel aan macht. Zodra je gelooft dat je too big to fail bent, staat er geen maat meer op het kwaad waartoe je in staat bent. Of het nu gaat om banken, dictators of kerken, het is hetzelfde patroon.
Ik schrijf dit niet als rabiate antiklerikaal. Ik wil dat benadrukken. Ik wens de kerk oprecht alle goeds toe. Net daarom hoop ik dat ze zo snel mogelijk de macht uit handen wordt genomen. Dat ze nog intenser wordt geconfronteerd met haar moreel frauduleuze kanten. Dat ik samen met velen het recht kan opeisen om klaar en duidelijk niet tot de kerk gerekend te worden. Dat burgerbewegingen de druk opvoeren. Dat de overheid de kerksubsidies dringend herziet en ze niet langer verleent op basis van oude macht, maar op die van het daadwerkelijke ledenaantal.
Ik wil dat de kerk als het ware gekruisigd wordt. Zodat ze op een dag, naar goede christelijke mystieke gewoonte, kan verrijzen, en verlost van oude patronen en systemen opnieuw kan bloeien vanop een plaats die de hare is. De vraag is of de kerk wel in de verrijzenis gelooft.
(Tekst oorspronkelijk gepubliceerd in de Standaard, 14 september 2023. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Naar aanleiding van de documentairereeks Godvergeten, krijgt het Humanistisch Verbond heel wat vragen over de zogenaamde ‘ontdoping’ of ‘kerkuittreding’. Op deze pagina vindt u hierover wat praktische informatie.
Meer van Tom Hannes