12 augustus 2024
Autocracy, Inc.
Autocraten van over de hele wereld, hoe verschillend soms van elkaar, vormen een autocratische liga. Ze leren van elkaar, schrijft Anne Applebaum, en ze maken dankbaar gebruik van alle financiële sluipwegen en achterpoortjes die het Westen haar eigen grootverdieners ter beschikking stelt. Kleptocratie en autocratie gaan hand in hand.
Na de implosie van de Sovjetunie was er gedurende een decennium hoop op democratisering. De gewezen Sovjetunie opende zich. Nieuwe handelsrelaties ontstonden. En dan, stilletjes aan, stapje voor stapje, werd die hoop de kop ingedrukt. Met Westers geld en financiële systemen versterkte Rusland opnieuw de autocratie. Het was een proces. Het gebeurde niet in één keer. Ook China en Iran openden zich heel even, maar sloten zich dan weer langzaam af.
Hun democratieactivisten en dissidenten die het hadden over de rechtsstaat, transparantie, corruptiebestrijding, burgerrechten, mensenrechten, belandden in de gevangenis of verdwenen gewoon, en de autocratische wereld ging een soort concurrentiestrijd aan met de democratie.
Applebaum ontmoette veel dissidenten in die landen. Hun hoop was niet fictief. Maar de leiders van die samenlevingen realiseerden zich dat als ze deze opening lieten voortbestaan, ze hun macht niet zouden kunnen behouden, zeker niet in de ongehinderde, ongecontroleerde vorm waarin ze die wilden hebben. En natuurlijk zouden ze ook hun geld niet kunnen houden. In dit nieuwe tijdperk van autocratie leiden lieden als Erdoğan, Modi en Orbán hun landen conform hun eigen persoonlijke belangen, van tijd tot tijd opgepept door zorgvuldig gemanipuleerde verkiezingen.
In de politieke wetenschap spreken we van een raamwerk waarin je als dictator zoveel mogelijk onderdrukking moet hebben omdat elke vorm van onafhankelijke organisatie een potentiële bedreiging voor je is. Maar repressie heeft ook duidelijke kosten. Het betekent dat je een zeer groot veiligheidsapparaat in stand moet houden. Het zal waarschijnlijk een deel van je eigen burgers van je vervreemden. In Iran bijvoorbeeld zien we dat de dictatuur liever het land ten onder ziet gaan dan dat ze haar greep erop lost.
Vandaag zien we dat autocraten een club vormen die elkaar te hulp schiet als hun broeder-autocraten in de problemen zitten. Ze verlenen elkaar steeds meer hulp, of ze nu wapens aan elkaar leveren, elkaar helpen om sancties te omzeilen, elkaar helpen bij het opsporen van dissidenten of elkaar steunen in de VN. Ze putten kracht uit die wederzijdse steun, terwijl ze de internationale orde aanvallen en uithollen. Dat doen ze omdat ze eraan willen verdienen, maar ook omdat ze het gevoel hebben dat als er één dictator valt, dat slecht is voor de rest. Dat netwerk, die banden tussen hen, zijn een deel van wat vandaag anders is dan vroeger.
Applebaum argumenteert in haar boek dat we eerst en vooral de omvang van het probleem moeten erkennen en begrijpen. Ten tweede moeten we kijken naar de manieren waarop we deze systemen zelf faciliteren. We moeten beginnen met een aantal interne hervormingen. En dan heeft ze het over het financiële systeem, dat vol mazen zit die door autocratieën worden gebruikt, zoals het witwassen van geld, lege vennootschappen en belastingparadijzen, die nu waarschijnlijk zo'n 10% van de rijkdom van de wereld bevatten. Die dingen maken geen deel uit van het landschap, zoals bomen of bergen, maar zijn door mensenhand gecreëerd, en ze kunnen ook door mensenhand ongedaan gemaakt worden. Als we dat doen zou dat een grote impact hebben op de manier waarop geld zich verplaatst in de autocratische wereld. We kunnen ook beginnen kijken naar onze sociale media, en daarmee bedoelt ze niet dingen verbieden of een Ministerie van Informatie oprichten. Wel bijvoorbeeld de sociale mediabedrijven online dezelfde wetten laten naleven die mensen offline ook moeten naleven, en desinformatie, witwassende criminelen, die zich voordoen als serieuze, betrouwbare mediaconcerns, effectief aanpakken.
Samenvattend: intern moeten we schoon schip maken, meer veerkracht creëren, onze democratieën versterken op alle mogelijke manieren, maar we moeten ons ook bewust worden van wat er mondiaal gebeurt en voorbereid zijn om ertegenin te gaan. Autocracy, Inc. is een boek dat je bij het lezen af en toe met wat buikpijn opzadelt, al verzacht Applebaum dat aan het einde met een optimistische oproep tot weerstand.
Johan Jacobs
Johan Jacobs
Anne Applebaum is senior writer bij The Atlantic, The Economist en The Washington Post, en professor “of Practice” aan de London School of Economics. Ze won de prestigieuze Pulitzerprijs voor een boek over de Goelags. Later dit jaar ontvangt ze de Friedenspreis des Deutschen Buchhandels. Haar boek, Autocratie bv, verschijnt in het Nederlands op 30 augustus 2024.
Meer van Johan Jacobs
