1 juli 2024
Hoe Parijs de Revolutie maakte en de Revolutie Parijs
Jacques R. Pauwels is een redelijk links geörienteerd Belgisch-Canadees historicus, politicoloog en publicist. Hij werd geboren in 1946 en studeerde tussen 1965 en 1969 geschiedenis aan ‘de Blandijn’ in Gent. Na zijn studie emigreerde hij naar Canada. In 1976 behaalde hij een PhD History aan de York University met een studie over ‘Female University Students in the Third Reich’, 1933-1945. Hij vervolledigde zijn opleiding met een bijkomende master en PhD Political Science aan de University of Toronto in 1995.
In 2007 schreef hij Het Parijs van de Sansculotten: een reis door de Franse Revolutie. Dit boek is een compleet herziene editie van deze uitgave, waarin hij nogmaals op een doortastende manier de torenhoge en verrijkende clichés over en rond deze revolte tracht te ontrafelen. Verder probeert hij zijn lezers voorturend aandachtig te maken voor de ‘echte’ oorzaken (zijn lezing van de feiten) in de eeuwenlange onderlinge strijd tussen adel en bourgeoisie. Een robbertje dat steevast werd uitgevochten op de kap van de gewone Fransman. Les misérables!
Als een volleerd reisleider neemt hij ons op sleeptouw door de meest stormachtige jaren uit de geschiedenis van de stad aan de Seine. De historische ontrafeling van de Revolutie wordt zodoende zowel een wandeltocht door het toenmalige als door het hedendaagse Parijs. Mogelijk kan ik jullie alvast ietwat opfleuren met de betekenisvolle tekst op de achterflap van het boek:
"Eigenlijk was de Franse Revolutie de Parijse Revolutie. Ze begon met de bestorming van de Bastille door een ongedisciplineerde menigte sansculotten, bereikte haar hoogtepunt met de onthoofding van koning Lodewijk XVI op de Place de la Concorde en beleefde haar zwanenzang toen diezelfde sansculotten, nu als soldaten van Napoleons leger, uit de hoofdstad weg marcheerden. Parijs maakte via de revoluties van 1789, 1830, 1848 en 1871 een nieuw Frankrijk en omgekeerd produceerden die revoluties een nieuw Parijs: de Franse hoofdstad metamorfoseerde op minder dan een eeuw van een ville royale tot een bourgeois Babylon, met de Eiffeltoren als (fallisch?) symbool."
"Eigenlijk was de Franse Revolutie de Parijse Revolutie. Ze begon met de bestorming van de Bastille door een ongedisciplineerde menigte sansculotten, bereikte haar hoogtepunt met de onthoofding van koning Lodewijk XVI op de Place de la Concorde en beleefde haar zwanenzang toen diezelfde sansculotten, nu als soldaten van Napoleons leger, uit de hoofdstad weg marcheerden. Parijs maakte via de revoluties van 1789, 1830, 1848 en 1871 een nieuw Frankrijk en omgekeerd produceerden die revoluties een nieuw Parijs: de Franse hoofdstad metamorfoseerde op minder dan een eeuw van een ville royale tot een bourgeois Babylon, met de Eiffeltoren als (fallisch?) symbool."
Ach, het eeuwige leven van met anekdotiek doorspekte reisverhalen. De reisgids die barst van de al dan niet toevallige bijzonderheden. De overpeinzingen van de immer kwieke reisleider - een vat vol verhalen, een onuitputtelijke bron van epische vertelsels en sappige anekdotes, die ons kriskras door de meest fascinerende (chronologisch geordende) gebeurtenissen en plaatsen in de hoofdstad (en la France Profonde) zal gidsen.
Pauwels laat de geschiedenis het parcours langs de voornaamste lieux de mémoire van de Revolutie bepalen. Zo troont hij ons bijvoorbeeld mee van het Palais de Versailles, waar toen een hongerige en boze menigte van 15.000 mensen naartoe trok om te protesteren, en na een nacht buiten moeten wachten dan maar de ‘bakker en de bakkersvrouw’ op een tocht van maar liefst 6 uur meenamen naar Parijs, naar het Palais Royale (Louvre) waar ook het meubilair en de kunstwerken vanuit Versailles naartoe gebracht werden. Van daaruit gaat de tocht naar de Place de la Bastille, waar de gehate gevangenis bestormd en ingenomen werd op de immer iconische en bijzonder goedverkopende 14 juillet, aansluitend sjezen we naar de Place de la Concorde, waar de guillotine stond en de volksvrouwen in afwachting rustig zaten te naaien, hun werk luidop ruggensteunend met ‘numéro un’, ‘numéro deux’, etcetera. Volgens de auteur, ondanks alles, een vooruitgang, want veel minder pijnlijk dan het Middeleeuwse vierendelen, toch? Hop, la, la van hieruit verhuizen we naar de Conciergerie, waar Marie Antoinette ons ongeduldig in vol ornaat, met alle daarbij behorende kentekenen en versierselen, opwacht in haar kerker, enzovoort enzoverder.
Zo vertelt reisleider Jacques ons verder dat Germain Chevet, de vroegere bloemenleverancier van Marie-Antoinette door de Parijse Commune gedwongen werd om de tuinen van de Tuilerieen tot aardappelvelden om te toveren, en de rozen te vervangen door vaderlandslievende aardappelen (cartoufles). En zo zouden er, volgens een Parijse stadslegende weliswaar, reeds voor de revolutie pommes frites verkocht worden op de Pont Neuf. Inderdaad, jullie raden het al: een pakje pommes Pont Neuf. Iemand mayonaise?
En ook dat paardenvlees na de Revolutie bijzonder populair werd. Niet alleen omdat het zo lekker is maar ook omdat de adel vaak hoog te paard zat. De kleine man of vrouw keek altijd hoog op tegen de adel, volgens Pauwels. Nu keken zij neer op hun bord naar het vlees van de machtige paarden. Dat deed hen goed. Zo probeerden ze hun, doorheen de jaren, zichtbaar geschonden ego ‘op niet mis te verstane wijze’ ietwat op te porren. De belles choses pour les gens, non?
En ook dat paardenvlees na de Revolutie bijzonder populair werd. Niet alleen omdat het zo lekker is maar ook omdat de adel vaak hoog te paard zat. De kleine man of vrouw keek altijd hoog op tegen de adel, volgens Pauwels. Nu keken zij neer op hun bord naar het vlees van de machtige paarden. Dat deed hen goed. Zo probeerden ze hun, doorheen de jaren, zichtbaar geschonden ego ‘op niet mis te verstane wijze’ ietwat op te porren. De belles choses pour les gens, non?
Nuja. Schrijver slash reisleider Pauwels wilde naar eigen zeggen vooreerst een boek schrijven voor het grote pubiek, niet om historici te imponeren. Hij heeft bij zijn onderzoek dan ook gebruik gemaakt van tal van uiteenlopende historische bronnen - niet enkel de klassieke werken maar evengoed recente studies over Frankrijk, die hij doorlopend mêleert met al dan niet smakelijke anekdotes, die het verhaal moeten verlevendigen en naar een abstracter, mogelijk beter verteerbaar niveau tillen. Deze strategie levert weliswaar een zeer leesbaar boek op dat, nooit droog wordt of verveelt, maar te veel is naar mijn aanvoelen nooit goed. Als je teveel anekdotiek voorgeschoteld krijgt, kan dat uiteindelijk schadelijk zijn voor de authenticiteit.
Doet me onverwijld denken aan een columnist van de Franse krant ‘Libération’ die in de ‘Phryges’, de rode knuffelmascottes voor de komende Olympische Spelen in Parijs niet zozeer de twee frygische mutsen van Marianne ziet, hét symbool van de Franse Republiek, de nationale verpersoonlijking van Frankrijk die de ‘Triomf van de Republiek’ voorstelt in het beroemde schilderij van Eugène Delacroix, maar eerder een reusachtige, rode clitoris in sportschoenen. M'Enfin, hoor ik Gaston Lagaffe reeds orakelen.
Afijn, het is eens wat anders dan de voorspelbare fallische Eiffeltoren en de even belegen als zouteloze, want anonieme hand die Lodewijks geguillotineerde hoofd aan het joelende Parijse gepeupel toont. Of wat te denken van die onverwoestbare, besnorde sansculotten met hun rood – wit – blauwe kokardes op hun hoed die Bretoense of Brabantse boerenkrijgers en al te lichtgelovige priesters aan hun glimmende bajonetten rijgen? Wat met l'éternel sadique Robespierre, de scherpzinnige advocaat van de havenots, die uiteindelijk zelf eindigde op het schavot waarop hij duizenden (tien of honderdduizend vraagteken) onschuldigen had doen onthoofden?
De Franse Revolutie wordt nu eenmaal voor alles geassocieerd met nutteloos bloedvergieten, met Frans chauvinisme, imperialistische oorlogen en zinloos antiklerikalisme, maar in werkelijkheid ging het om een heel complex gebeuren met tot op vandaag weerkerende vragen.
Hoe sloeg een poging om het oude systeem van bovenaf te veranderen om in een ware omwenteling van onderaf? Waarom kwam daarbij zoveel bloedvergieten te pas. Wie waren die sansculotten nu echt? Baarlijke kniebroekloze duivels of toch verlichte geesten? Waarom ging de Franse revolutie gepaard met zoveel internationale oorlogen? Waarom verslond de revolutie haar eigen kinderen, zoals de legendarische revolutionair Danton beweerde? En waarom monde de Revolutie, in wezen een democratisch experiment, uit in de dictatuur van een rasmilitair, Napoleon Bonaparte.
Het boek eindigt met een slentering langsheen het Parijs van ‘na-de-revolutie’, met de restauratie, het tweede keizerrijk en de Commune van Parijs, een revolutionaire (marxistische vraagteken) regering die in 1871 zowat twee maanden (hoofdzakelijk) over de stad Parijs heerste, maar bloedig werd neergeslagen door het leger van de Derde Franse Republiek. De Derde Franse Republiek was dan wel de eerste republiek ter wereld met een echt parlementair systeem, maar tevens het toneel van de bestendige guerre des deux Frances tussen enerzijds een katholiek, conservatief en monarchistisch Frankrijk en anderzijds een seculier, progressief en republikeins Frankrijk.
Als deze vragen ook jou intrigeren, ga dan zeer zeker nog eens poolshoogte nemen in de lichtstad zelf, of installeer je met dit intrigerende boek in je eigenste luie zetel van sagrijn.
Enfin. Alvast een hele opluchting dat jullie, en ook de Fransen natuurlijk, nu eindelijk weten hoe een clitoris eruit ziet. Oh ja, nog dit ter afronding. Er is wel degelijk een verband tussen de Franse Revolutie en de huidige wereldcrisis. Ook vandaag krijgen de allerarmsten de rekening gepresenteerd, zoals dat ook toen het geval was, in de dagen dat niet genoeg brood dé druppel te veel was, die de fles van de teugelloze opstandigheid (de zogeheten emmer der vernederingen van vlees en bloed) liet overlopen.
À la Bonheur! En route!
La patrie est toujours en danger.
Est-ce que tu suis toujours le guide?
Merci d’avance…
Benny Madalijns
Meer van Benny Madalijns
La patrie est toujours en danger.
Est-ce que tu suis toujours le guide?
Merci d’avance…
Benny Madalijns
