4 juni 2024
Classical Queers. Een nieuwe blik op de cultuurgeschiedenis.
Voor het woord ‘queer’ is er geen Nederlandse vertaling. Het vergemakkelijkt de zaken eigenlijk. De term is een verzamelnaam voor alle mensen die buiten de traditionele seksuele oriëntatie of genderidentiteiten vallen. Zo heb je slechts één woord nodig voor een hele gemeenschap, zelfs internationaal. Ik breek al jaren mijn tong over ‘LGBTQIA+’.
September 2023. Benidorm, pas na 15 opeenvolgende vakanties in ons tweede verblijf aan de Costa Blanca heb ik me, gemotiveerd door een ex-collega én queer, schoorvoetend laten overtuigen om eindelijk de ‘pride’ mee te maken. Sterker nog, op het einde van die veelkleurige bonte stoet met drag queens, leather guys en cross dressers sluiten ik en Valérie, ons aarzelend aan bij de olijke bende richting het Julio Iglesias auditorium voor een spetterende, super plezante avondshow. Echt een aanrader! Neen, we zijn niet… èn… wat dan nog?
April 2024. Op de nationale zender komt een acteur en presentator van Klara, Johannes Wirix-Speetjens zijn boek Classical Queers voorstellen. De jongeman is welbespraakt en heel overtuigend tussen enkele ouweheren politici in het panel. Eindelijk, het gaat eventjes niet over de nakende verkiezingen en wat het zou betekenen (voor queers?) als uiterst rechts aan de macht komt. Ik ben overdonderd door het enthousiasme van Johannes en haal zijn boek meteen in huis.
Toen ik het woord ‘queer’ als tiener voor het eerst hoorde, had ik geen idee wat het was – en ik wist al helemaal niet dat ik er al sinds mijn geboorte een zou zijn.
Johannes Wirix-Speetjens, 1997
Dit fris werk is niet zomaar de zoveelste saaie wetenschappelijke poging om de menselijke seksualiteit in al haar verschillende boeiende vormen te analyseren of te becommentariëren. De schrijver vertelt zijn eigen jonge levensverhaal en vooral de ontdekkingstocht naar zichzelf, geïllustreerd met pakkende voorbeelden uit het kunstzinnige verleden. Je merkt heel duidelijk dat hij klassiek geschoold is en gelijkgezinde queers, zijn idolen, zoekt en makkelijk vindt tussen de ‘groten’. Oscar Wilde, Pyotr Ilyich Tsjaikovsky, Marcel Proust, Benjamin Britten, Leonard Bernstein en…. Freddy Mercury! Talrijke schrijvers, dichters, componisten en zelfs een zekere Markies de Sade passeren vervolgens de revue.
Le roi soleil Louis XIV, Markies De Sade
Moraal, religie en geweten moeten volgens Markies de Sade verworpen worden. Voor hem is het simpel: elke moraal die voortkomt uit religie of die opgelegd wordt door een overheid, is tegennatuurlijk. In 1795 publiceert De Sade zijn boek La Philosophie dans le boudoir waarin hij het onder andere opneemt voor queerpersonen. Het zal hem en hem niet alleen, duur te staan komen! Louis XIV, le roi soleil, zond ooit zijn eigen 16-jarige queer bastaardzoon naar het front om daar roemrijk te sneuvelen voor vorst en vaderland! Een geheime sekte van queers aan het hof werd genadeloos uitgeroeid en toen de broer van de koning bij voorkeur vrouwenkleren droeg was Louis XIV weeral ‘not amused’.
Moraal, religie en geweten moeten volgens Markies de Sade verworpen worden. Voor hem is het simpel: elke moraal die voortkomt uit religie of die opgelegd wordt door een overheid, is tegennatuurlijk. In 1795 publiceert De Sade zijn boek La Philosophie dans le boudoir waarin hij het onder andere opneemt voor queerpersonen. Het zal hem en hem niet alleen, duur te staan komen! Louis XIV, le roi soleil, zond ooit zijn eigen 16-jarige queer bastaardzoon naar het front om daar roemrijk te sneuvelen voor vorst en vaderland! Een geheime sekte van queers aan het hof werd genadeloos uitgeroeid en toen de broer van de koning bij voorkeur vrouwenkleren droeg was Louis XIV weeral ‘not amused’.
Voor het eerst lijkt liefde vanzelf te gaan, wanneer ik voor het eerst samen ben met een man. Net zoals mijn leeftijd, lijkt ook mijn gevoel de weg van volwassenheid te zijn ingeslagen. Alles valt op zijn plaats.
Johannes Wirix-Speetjens
Pyotr Ilyich Tsjaikovski
Dagboeken en intieme brieven van gerenommeerde kunstenaars zoals Tsjaikovsky worden gecensureerd of zien slechts veel later en na de dood van de schrijver/componist het daglicht. Pas in 2018 werden de Russische archiefdocumenten voor het eerst in het Engels gepubliceerd. De Russen wilden hun nationale trots niet besmet zien met het label van homoseksualiteit. Zijn laatste symfonie Pathétique is volgens sommigen een pride anthem omdat hij met deze symfonie eindelijk dichter dan ooit bij het publiekelijk uiten van zijn homoseksualiteit komt. Een ‘requiem’, beweren sommigen want kort daarna overleed de meester.
Dagboeken en intieme brieven van gerenommeerde kunstenaars zoals Tsjaikovsky worden gecensureerd of zien slechts veel later en na de dood van de schrijver/componist het daglicht. Pas in 2018 werden de Russische archiefdocumenten voor het eerst in het Engels gepubliceerd. De Russen wilden hun nationale trots niet besmet zien met het label van homoseksualiteit. Zijn laatste symfonie Pathétique is volgens sommigen een pride anthem omdat hij met deze symfonie eindelijk dichter dan ooit bij het publiekelijk uiten van zijn homoseksualiteit komt. Een ‘requiem’, beweren sommigen want kort daarna overleed de meester.
Oscar Wilde
In hoofdstuk ‘The love that dare not speak its name’ gaat het vooral over Oscar Wilde en wat die allemaal overkwam tot aan zijn veel te vroege dood in 1900. In heel het victoriaanse tijdperk werd met geen woord gerept over queerliefde. Daar bracht Wilde auteur van The Importance of Being Earnest en The Picture of Dorian Gray verandering in. Het werd onderwerp van discussie. Het werd ook schoorvoetend deel van de lange weg naar erkenning. Oscar Wilde zal er zelf weinig plezier aan beleven want tijdens en na zijn geruchtmakend proces, zijn gevangenisstraf en zelfgekozen verbanning is er in het Engeland van Queen Victoria nog heel wat tegenstand en afkeer tegenover ‘gross indecency’. Elke vorm van ‘grove onfatsoenlijkheid’ is nog een hele tijd strafbaar. Opmerkelijk: die wet geldt specifiek voor mannen, voor vrouwen geldt de wet dus niet. Men vermoedt dat lesbische seksuele relaties in de door mannen gedomineerde wereld van de Britse politiek ondenkbaar zijn.
In hoofdstuk ‘The love that dare not speak its name’ gaat het vooral over Oscar Wilde en wat die allemaal overkwam tot aan zijn veel te vroege dood in 1900. In heel het victoriaanse tijdperk werd met geen woord gerept over queerliefde. Daar bracht Wilde auteur van The Importance of Being Earnest en The Picture of Dorian Gray verandering in. Het werd onderwerp van discussie. Het werd ook schoorvoetend deel van de lange weg naar erkenning. Oscar Wilde zal er zelf weinig plezier aan beleven want tijdens en na zijn geruchtmakend proces, zijn gevangenisstraf en zelfgekozen verbanning is er in het Engeland van Queen Victoria nog heel wat tegenstand en afkeer tegenover ‘gross indecency’. Elke vorm van ‘grove onfatsoenlijkheid’ is nog een hele tijd strafbaar. Opmerkelijk: die wet geldt specifiek voor mannen, voor vrouwen geldt de wet dus niet. Men vermoedt dat lesbische seksuele relaties in de door mannen gedomineerde wereld van de Britse politiek ondenkbaar zijn.
And alien tears will fill for him Pity’s long-broken urn. For his mourners will be outcast men. And outcasts always mourn.
‘The Balad of Reading Gaol’, Parijs, Père Lachaise, graf Oscar Wilde
Leonard Bernstein, Benjamin Britten, Freddy Mercury
Zonderling en dat merk je bij iemand als Leonard Bernstein, dat hij zelf homoseksueel, zijn lotgenoten of rivalen aftroeft met homofobe argumenten. Je komt dit fenomeen blijkbaar vaak tegen bij queers, die voor het goed fatsoen en de goegemeente zelfs een schijnhuwelijk aangaan. De Amerikaanse componist wist op die manier alle aandacht van dat ene verborgen aspect van zijn leven af te leiden. Het vergaat Benjamin Britten en zijn partner Peter Pears beter. Het koppel krijgt in 1967 the Queen in hoogsteigen persoon op bezoek voor de lunch. Een royale vorm van erkenning? In de legendarische groep Queen heeft Freddy Mercury het ontzettend moeilijk om voor zijn geaardheid uit te komen. Hij vreest zijn oerconservatieve ouders en zijn publiek. ‘The great pretender Freddy’ veinst een langdurige relatie met Mary Austin en in 1991, amper 24 uur voordat hij overlijdt maakt hij zijn geaardheid bekend, dat hij met hiv is besmet en aids heeft.
Zonderling en dat merk je bij iemand als Leonard Bernstein, dat hij zelf homoseksueel, zijn lotgenoten of rivalen aftroeft met homofobe argumenten. Je komt dit fenomeen blijkbaar vaak tegen bij queers, die voor het goed fatsoen en de goegemeente zelfs een schijnhuwelijk aangaan. De Amerikaanse componist wist op die manier alle aandacht van dat ene verborgen aspect van zijn leven af te leiden. Het vergaat Benjamin Britten en zijn partner Peter Pears beter. Het koppel krijgt in 1967 the Queen in hoogsteigen persoon op bezoek voor de lunch. Een royale vorm van erkenning? In de legendarische groep Queen heeft Freddy Mercury het ontzettend moeilijk om voor zijn geaardheid uit te komen. Hij vreest zijn oerconservatieve ouders en zijn publiek. ‘The great pretender Freddy’ veinst een langdurige relatie met Mary Austin en in 1991, amper 24 uur voordat hij overlijdt maakt hij zijn geaardheid bekend, dat hij met hiv is besmet en aids heeft.
Henriëtte Bosmans, Frieda Belinfante, Virginia Woolf
In dit boek komen uiteraard ook enkele beroemde en vooral heel verdienstelijke dames aan bod. De schrijver vraagt zich terecht af waarom lesbische relaties, die weliswaar met dezelfde vooroordelen en problemen kampen, toch minder aandacht krijgen. Historisch gezien zijn samenlevingen over de hele wereld overwegend patriarchaal geweest. Daarnaast suggereren bepaalde historici dat lesbische relaties in nog grotere mate gestigmatiseerd werden dan homoseksuele relaties, omdat men bij lesbiennes naast homofobie bovendien te maken kreeg met misogynie. Juist daarom wijdt Johannes Wirix-Speetjens ook een flink stuk aan bijvoorbeeld de Nederlands-Joodse pianiste Henriëtte Bosmans, de celliste Frieda Belinfante, kunstschilderes Dorry Kahn en wie kent er niet (of is er bang van) Virginia Woolf?
In dit boek komen uiteraard ook enkele beroemde en vooral heel verdienstelijke dames aan bod. De schrijver vraagt zich terecht af waarom lesbische relaties, die weliswaar met dezelfde vooroordelen en problemen kampen, toch minder aandacht krijgen. Historisch gezien zijn samenlevingen over de hele wereld overwegend patriarchaal geweest. Daarnaast suggereren bepaalde historici dat lesbische relaties in nog grotere mate gestigmatiseerd werden dan homoseksuele relaties, omdat men bij lesbiennes naast homofobie bovendien te maken kreeg met misogynie. Juist daarom wijdt Johannes Wirix-Speetjens ook een flink stuk aan bijvoorbeeld de Nederlands-Joodse pianiste Henriëtte Bosmans, de celliste Frieda Belinfante, kunstschilderes Dorry Kahn en wie kent er niet (of is er bang van) Virginia Woolf?
Ik genoot van dit boek minstens evenveel als van het interview op de VRT. Van deze talentvolle jongeman hoop ik nog veel te horen en te lezen. In zijn dankwoord vermeldt hij o.a. Chantal Pattyn, Riadh Bahri, Xavier Taveirne en Wim De Vilder. Zal ik nu toevallig ook hun werk in de media met heel veel bewondering volgen. Ik ga ook meteen op zoek naar Lola van The Kinks ‘She walks like a woman and talks like a man’. Kan ik meteen meezingen op een kar. Ieder jaar en net voor de pride in Brussel vraagt deMens.nu in de nieuwsbrief vrijwilligers, vertegenwoordigers om deel te nemen aan de pride. Wie weet volgend jaar? Waarom niet? Alhoewel in Benidorm is meestal het zonnetje wel van de partij en kleurt de honderden regenboogvlaggen.
MICHEL: blanke heteroseksuele gepensioneerde staatambtenaar die zeker niet kleurenblind is.
MICHEL: blanke heteroseksuele gepensioneerde staatambtenaar die zeker niet kleurenblind is.
Johannes Wirix-Speetjens (1997) is een Belgische acteur, presentator, podcastmaker en schrijver. Hij groeide op in Haarlem en studeerde in Antwerpen en Rome.
Meer van Michel Ackaert
