18 april 2024
Het gevaar van stadsgetto's
Sinds de zomer van vorig jaar valt me een tendens op. Ik wist wel dat Gent steeds meer multicultureel is, maar tegenwoordig tref ik daar eindelijk ook de sporen van aan in het centrum. Als huisarts werd ik geconsulteerd door mensen met wortels in net geen honderd verschillende landen. Ik vroeg me altijd af waar die uithingen wanneer ik over de Korenmarkt kuierde of door de Veldstraat liep. Waarom doken zij nooit op als er feestelijkheden en evenementen georganiseerd werden in de binnenstad? Tenzij dan in de restaurants die ze uitbaten, of in de eettentjes die voor de gelegenheid worden opgezet.
Daar komt langzaamaan verandering in. En zo hoort het ook: een centrum moet een afdruk zijn van de totale stad en de bestaande mix dus weerspiegelen! Als ik het openbaar vervoer neem, zie ik mensen van allerlei slag: zwart, blank en alle schakeringen daartussen, vrouwen met of zonder hijab, en bij de Sikhs zijn het dan weer de heren die hun haar liever verborgen houden en het wegstoppen onder een tulband. Zo kom ik tot de ontdekking dat ook die hoofddeksels aan wisselende modes onderhevig zijn. Niet enkel de kleuren ervan, maar ook de manier waarop het kledingstuk gedragen wordt. Van gewoon strak aangespannen om nog slechts een deel van het gezicht vrij te laten, tot ingewikkelde constructies naar boven of naar achteren. Mooi!
Alleen de mensen die in de concentratiewijken wonen, zoals de talrijke patiënten die ik er telde, die tref ik hier in het stadscentrum nooit aan – mensen die in hun herkomstlanden stammen uit agrarische, traditionele gebieden, maar beslist geen fundamentalisten zijn. Ze breken niet los uit hun leefomgeving en omgekeerd mijdt de rest van de stedelingen deze regio's. Hoge muren groeien eromheen. Moet ons deze scheidingslijn tussen de diverse gemeenschappen verontrusten? Wordt ze uitgediept nu sommige mensen met een migratieachtergrond wél aansluiting vinden bij de stadsgemeenschap, en die anderen daarentegen helemaal niet? Is er kortom een onoverbrugbare kloof aan het ontstaan? En groeit daar geen gevaar dat een reeks mensen zich van de rest afzondert (of wordt afgezonderd)?
Laat ik in deze tekst echter focussen op de positieve tendensen die ik om mij heen noteer. In plaats van de symptomen van een cultuurclash te benadrukken, wil ik oog hebben voor de indicaties van toenadering, voor de tekens van onze weg naar een nieuwsoortige maatschappij.
Een bedenking die me ook voor ogen kwam bij de kapper. Als ik vorige eeuw in een concentratiewijk zo'n salon binnenstapte, bij een Marokkaan of een Turk, was ik daar de enige van wie de voorouders al generatieslang op dit lapje Vlaamse grond woonden. Dat gaf weliswaar een vreemd gevoel, zowel bij mij als bij het andere cliënteel, maar ik wilde bewust bijdragen aan het doorbreken van die muren tussen de verschillende culturen in onze stad. En trouwens, ik loop graag in dergelijke buurten, mensen hebben er tijd, er heerst een ongedwongen sfeer, weg van het jachtige en de haast in het centrum, met in de Afrikaanse kernen daarenboven een zuiders kleurenpalet, ik word er op een of andere manier altijd vrolijk van … En dit ondanks de reputatie die er aan deze straten kleeft. Persoonlijk nog nooit wat van gemerkt. Maar ik ben geen vrouw natuurlijk, zegt men mij.
Ondertussen zorgde de natuur ervoor dat ik geen kapsalon meer hoef te bezoeken. De drie haren die me resten kan ik zelf met de schaar wel de baas. Maar mijn man heeft nu de weg naar de Turk gevonden. En met hem, zoals hij mij vertelt, heel wat anderen: tegenwoordig is de helft van de zaak bij Erkan gevuld met 'authentieke' Gentenaars die hun beurt netjes afwachten. Het is er natuurlijk ook zoveel goedkoper dan bij onze inlandse gesofisticeerde coiffeurs met hun lotions, conditioners, gels, pommades, primers en ik weet niet wat nog allemaal.
Er wordt een begin gemaakt. We zijn bezig naar elkaar toe te groeien. Schoorvoetend en moeizaam misschien. Maar niettemin gestaag. Dat merk ik ook aan de handelszaken. Winkels gerund door verkopers met een migratieachtergrond trof je vroeger uitsluitend in de concentratiewijken of aan de uithoeken van Gent. Tegenwoordig verschijnen deze neringdoeners ook in het hart van het commerciële centrum, in een drukbezochte winkelstraat als de Lange Munt. Naast haar schoenenzaak is Gurbet gestart met het verkopen van een typisch Vlaams product: frieten met mayonaise of Andalusische saus, en snacks als frikandel of curryworst! Het hart van de Belg veroverd via zijn maag.
Maar samenleven in diversiteit, zegt Maurice Crul van de Vrije Universiteit Amsterdam, vergt meer dan groenten te kopen bij de Marokkaan of schapenvlees bij de Turk. Hij deed onderzoek in diverse steden waar mensen zonder migratieachtergrond niet meer de meerderheid uitmaken. In Antwerpen bijvoorbeeld gebeurde deze omslag in 2020. En deze stad vond hij nu net een van de interessantste plaatsen, omdat – samen met Wenen – de groep laaggeschoolden die diversiteit als een bedreiging aanziet nergens zo groot is als daar: één geënquêteerde op twee verwijst naar dit 'probleem'. Niettemin vinden diezelfde mensen het samenleven met hun buren veelal plezierig … al viel het Crul tegelijk wel op dat je bij hen zelden (h)echte vriendenkringen aantreft die bestaan uit personen met een verschillende etnische achtergrond.
En dat geldt voor de meeste mensen die in deze wijken wonen en die diversiteit beschouwen als een echte verrijking. Ze doen niets met die opvatting van hen: ze beperken zich tot een leuk contact met de omwonenden, maar ze brengen het niet tot een sociale of vriendschappelijke verbondenheid. En die vaststelling gaat net zo goed op voor de personen langs de 'overkant' van het etnische spectrum.
In zijn boek, De nieuwe minderheid, dat Crul samen met Frans Lelie schreef en dat je hier gratis kan downloaden, staat hij ook stil bij het feit dat er in Antwerpen minder conflicten rijzen dan in Wenen. Dit wijt hij aan het concept waarop de Oostenrijkers zich baseerden om hun stad te urbaniseren. Daar zijn veel sociale flatgebouwen opgetrokken, wat tot anonimiteit leidt onder de bewoners, terwijl men in het centrum van Antwerpen meer laagbouw aantreft en mensen elkaar er dus makkelijker tegen het lijf lopen en leren kennen. Zulke contacten zijn bijvoorbeeld belangrijk om de situatie te ontmijnen wanneer de gemoederen verhit raken.
Zweden leert ons tot wat zoiets leidt, het isoleren van bevolkingsgroepen! Er zijn hele wijken met flatgebouwen opgetrokken in de jaren zestig en zeventig, die zo goed als volledig bevolkt worden door nieuwkomers, en waar de oorspronkelijke bewoners dus wegtrekken. In het kielzog van deze uittocht volgden de banken, de postkantoren, de warenhuizen. De mensen daar worden dus letterlijk afgesneden van de rest van de bevolking. Er valt alleen nog geld te rapen met het dealen van drugs. Wat dan ook massaal gebeurt en een triest cijfer oplevert: meer dan vijftig doden per jaar!
Abou Jahjah wijst ons ook op een ander gevolg van dit soort beleid: 'Hoe armer de achtergrond en hoe lager het opleidingsniveau, hoe conservatiever de godsdienst en hoe bekrompener de blik op de wereld'. Laat dit een vingerwijzing zijn: getto's betekenen op termijn een gevaar voor onze samenleving.
Meer van Rudy Van Giel