23 januari 2024
Konijnenhol
Dit is mijn eerste stuk voor het nieuwe jaar en u krijgt al meteen een primeur: ik zal dit niet op mijn Facebook-pagina aankondigen, want die heb ik niet meer. Gisteren opgezegd, dus die pagina zal nog wel een tijdje een zombiebestaan blijven leiden, maar dan zonder mij. Wat is er zo fout aan een sociaal medium dat ik me, o ironie, liet verleiden om mijn afscheid aan het medium via datzelfde medium mee te delen?
Alles, blijkt nu. Wij zijn, net als Alice, met zijn allen in een konijnenhol gevallen waaruit ontsnappen heel moeilijk is: de echte wereld is vervangen door één waar de koningen aandachtshoeren zijn, zoals de ontaal spuiende Acid (spreek uit: a shit). Max Fischer schreef er een boek over dat ik niet genoeg kan aanraden aan wie net als ik een tijd in het konijnenhol woonde: The Chaos Machine. Hij laat in detail zien wat de logica is van de sociale media uit het toxische milieu van de techindustrie in California, met aan het hoofd een kleine groep niet-afgestudeerde rijkeluiszoontjes.
Voor mezelf kwam het veel te late inzicht toen ik me inschreef op Threads, het alternatief voor Twitter dat gelanceerd was door Meta, de firma achter Facebook. Na de machtsgreep van Elon Musk, verhuisden horden twitteraars, vaak met een reeks klachten over hoe erg het was op X, zoals Musk zijn nieuwe speelgoed had herdoopt. Zelf kon ik niet vergelijken, want mijn twee pogingen om 'op Twitter' te gaan waren faliekant afgelopen. Wat interesseert mij een stroom korte verzuchtingen van mij onbekende personen, die dan meestal nog reageren op een korte verzuchting van een mij evenmin bekende persoon, of nog erger, van bekende personen die alleen maar bekend zijn omdat ze liedjes zingen, of de juiste make-up aanbrengen, of goed doen alsof ze iemand anders zijn?
De meeste mensen die net als ik pas op Threads kwamen, schreven dat ze maar wat blij waren om te ontsnappen uit de hel van X en dat ze in dit nieuwe medium de vrijheid zochten die ze daar verloren hadden. Maar die vrijheid ging dan blijkbaar voor een belangrijk deel over dames met klachten omdat ze onheus behandeld werden als men ontdekte dat ze reclame maakten voor hun OnlyFans-account, of als ze afspraakjes wilden maken, of racistische en seksistische en andere ongepaste opmerkingen uitten. Mijn avontuur op Threads duurde bijna een week en op geen enkel ogenblik steeg het niveau boven dat van een te grote groep elfjarigen op een overvolle tram in het spitsuur.
Toen vond ik het boek van Fischer, en lezer, de schellen vielen van mijn ogen. Wij gebruiken Facebook en andere sociale media om in contact te blijven met vrienden, maar daarbij vergeten we niet alleen dat Facebook & co ons gebruiken, maar dat dit hun enige bestaansreden is. Facebook is gratis voor de gebruiker, maar leeft van de reclame. Als die inkomsten dalen of dreigen te dalen, moet het bedrijf meer klanten werven, maar dat is niet gemakkelijk want de markt is verzadigd. Dus moet je nieuwe markten uitbouwen, in niet-Westerse landen, of je moet ervoor zorgen dat je bestaande klanten meer en meer tijd besteden op dat platform.
Fischer laat zien dat we daarmee de eerste gebruikers imiteren: de gamers, jonge niet-afgestudeerde mannen die nog thuis wonen en niet van hun computer zijn weg te slaan. Zij waren verantwoordelijk voor wat in dat wereldje 'Gamergate' heet, een digitale oorlog van anonieme pukkeljongetjes tegen een feministische collega-gamer. In een van die ontploffingen die eigen zijn aan het medium en helaas nog elke dag gebeuren, werd ze plots langs alle kanten belaagd en bedreigd. Ze werd verzocht om zich van kant te maken, de namen en adressen van haar vrienden en familie werden bekend gemaakt, iemand schreef dat hij haar zou vermoorden en dan duizend keer op haar rottende lijk zou pissen. Al die haat was gebaseerd op een leugen, maar zoals Alice in Wonderland al wist, in een konijnenhol is er geen plaats voor de waarheid: alleen emoties zijn van belang en liefst zo extreem mogelijk.
Fischer sprak met insiders en whistleblowers die al heel snel de vinger op de wonde hadden gelegd, maar die gedwarsboomd of genegeerd werden: sociale media werken met algoritmes die de gekste beweringen bevoordelen zodat verstandige of betrouwbare bronnen verdrinken in een moeras van leugens en bedrog. Wie een vraag heeft over gezondheid, komt in één of twee stappen terecht bij antivaxers of andere wappies. Dat komt onder meer omdat die vraag niet langer wordt gesteld aan Dr. Google, maar aan Dr. YouTube. Dat laatste platform zag ik altijd als een neutrale plek met filmpjes, maar nu veel mensen het lezen beu zijn, gaan ze op zoek naar video's waarin iemand hen uitlegt wat ze sneller hadden kunnen lezen. Dat zijn dan wel personen in een witte jas, maar niet noodzakelijk ook mensen die iets over geneeskunde weten. Vaak zijn het mensen die, ik herhaal het maar even, wat kunnen zingen, of de juiste make-up aanbrengen, of goed iemand anders kunnen nadoen.
Sociale media zijn verslavend omdat ze verbindend zijn en dat is inderdaad een menselijke basisbehoefte. Helaas is de verbinding maar schijn. Kijk maar eens rond op de bus of in de trein. We voelen ons verbonden met mensen die er niet zijn en die vaak niet eens echt bestaan; en we negeren de echte mensen die naast ons zitten. Maar de echte verslaving heeft volgens Fischer te maken met de roes die we krijgen als we een duimpje geven of krijgen. En dan blijkt dat we meer duimpjes krijgen als we beweren dat er een kikker met twee koppen in het blik tomaten zat, dan dat de saus lekker was.
Fischer laat zien wat de gevolgen zijn in de echte, verdeelde wereld. In India, Vietnam, Myanmar en de VS werden onlusten gevoed en georganiseerd op Facebook: mensen gingen dood. Hij laat zien hoe zowel Trump als Bolsonaro door de sociale media werden gemaakt, en wat de gevolgen zijn als Facebook & co weigeren om daar iets aan te doen. Winsten wegen zwaarder dan de waarheid. En als Zuckerberg zegt dat Facebook 'neutraal' is, dan heeft hij helemaal gelijk. Voor hem maakt het niet uit of je Trump haat of Biden, zolang je dat maar luid en langdurig doet, en lang blijft kijken hoeveel duimpjes je krijgt. Per minuut dat jij op het platform blijft, verdient hij dertig eurocent.
Het enige wat ik jammer vind aan het boek, is dat Fischer zijn Amerikaanse voorbeelden eenzijdig aan de rechterkant zoekt: in werkelijkheid is links in hetzelfde bedje ziek. Trump werd mee groot gemaakt door weldenkende mensen die zijn woorden uit de context citeerden of bewust verkeerd interpreteerden of die stukken uit satirische sites als echt presenteerden, ook alleen maar om meer duimpjes te scoren. Om te polariseren, kan je best met twee zijn. En Facebook maakt geen onderscheid tussen links en rechts, zolang je maar boos genoeg bent, heel de tijd op Facebook zit en je jezelf wijsmaakt dat je een heel grote activist bent. De ergste ironie is dat Rusland en China die polariseringen wel voor een stuk aansturen, met hun trolfabriekjes, maar dat de invloed niet zo groot is als gedacht. Wij hebben hen niet nodig: wat we zelf doen, doen we beter.
Dus doe zoals ik. Laat Facebook, X en Threads links liggen, of, zo u wil, rechts. Lees het boek van Max Fischer en zie de sociale media voor wat ze zijn: toxische verslavings- en verdeelmachines. Wat u daarmee wint, is gemoedsrust en tijd (om te lezen bijvoorbeeld). En wat hebt u te verliezen? Uw ketenen?
Zie ook deze tekst van Karel D'huyvetters.
Meer van Geert Lernout