5 september 2023
Dialoog
Evoluties in de beeldende kunsten. De tochten langs de perspectieven van Fra Angelico via de clair-obscur van Caravaggio naar het werk van Pierre Tal-Coat. Evoluties in de muziek: Huelgas Ensemble, Kurt Weil, Iggy Pop. Evoluties in de architectuur: van een anoniem amfitheater of aquaduct naar een flat in de Unité d'Habitation van Le Corbusier.
Hoe kan de wetenschap de maatschappij bereiken? Hoe spreek je de mensen aan die deel uitmaken van een samenleving waarin verondersteld wordt dat je vanuit het solidariteitsprincipe plichten en rechten aanvaardt en 'kent'? Hoe verlaten we met sommige vragen de inertie en het oeverloze, de zee aan informatie en bereiken we de nodige bruggen? Waar bevindt zich daar de evolutie?
In de zoektocht naar feiten boven meningen vorderen de evolutie en het inzicht anno 2023 aan een enorm tempo in de wetenschappen. Onderzoek breekt de werkelijkheid open via een protocol dat een basis biedt om dat breekwerk aan te vatten en tot schitterende publicaties te komen. De dialoog onder die inzichten en de onderzoekers is ontzaglijk en een verrijking die ongezien is. Holisme blijft een beklijvend argument.
Door gebrek aan de nodige diversiteit aan partijen en betrokken inzichten en feiten en dit omdat er hindernissen worden opgezet door militair of politiek protocol, gaat men al eens een verkeerd, meestal voorgetreden pad op. Neem de uitkomst van de dialoog tussen de geleerden die poseren op een foto uit 1927 in Brussel bij de Solvay-conferentie: de atoombom iets meer dan vijftien jaar later als 'noodzakelijk kwaad'. Vandaag klinkt het: 'AI-researchers kunnen het publiek niet op hun eentje beschermen. We moeten werk maken met juristen, met mensen die de ethische aspecten begrijpen, specialisten in cybersecurity en in nucleaire, biologische en chemische wapens' (Geoff Hinton). In het midden in de woestijn, in New-Mexico was er wel degelijk protocol, het toenmalig enige: het militaire.
Vandaag ontbreekt de dialoog. Er is geen waarachtige of echte ontmoeting tussen de escalerende opvattingen. Zie bijvoorbeeld de ecomodernen 'versus' het degrowth-kamp. Of meer manifest tussen neoliberalen en de groep rond Charta 91. Je leest posts die als titel dragen: 'Degrowth: ecomarxistisch gevaar of nodig voor de planeet?'. Die treurige polarisering vindt plaats in een versnellende evolutie en verandering van wat de enige leefbare omgeving vormt voor de mensheid. Feiten en argumenten samen-zetten is een opgave, vraagt een grote inzet, gaat voorbij de inzichtjes in een column. Snel komen we bij de vindingen met betrekking tot democratie en wat die zou moeten voorstellen, sinds Alkibiades. Vindt men ergens de publieke dialoog zoals de Belgische politicologe en filosofe Chantal Mouffe, gespecialiseerd in de politieke theorie, die heeft beschreven?
Er was eens … een eerste 'blog Humanistisch Verbond/Kwintessens'. Een blog die vandaag in topvorm verkeert met reeds meer dan 1200 bijdragen. Dat bedrag aan tekst, vermenigvuldigd met het aantal keren gelezen, is een oceaan aan verspreide inzichten. Elke tekst formuleert (soms stilzwijgend) meteen ook een of meerdere vraagtekens. Al te veel zekerheid bij het laatste punt waarmee men een mening met zekere stelligheid besluit, is echter een ander boek dat niet langer hoeft open te gaan. Hier ontstaat de mentale ruimte om een begin te maken voor dialoog.
In een protocol stelt men zich hoogstens vragen binnen de lijntjes van een vastgelegd schema, gebed in de normaliteit van een afspraak, ceremonie, behandeling, uitreiking, aanstelling. Ook de inkleuring ligt bij voorbaat vast. Een boom is groen, het water en de lucht blauw, de zon geel. Eenvoud of schraalheid binnen een palet van zes kleuren. Veel recensies en artikelen lijden aan deze kleurboek-aanpak: zo vormen ze argumenten voor de omlijsting op de flappen, de sterretjes lichten op of worden gedoofd en sluiten de eigen ervaring uit zonder veel nuance.
Nuance over de aard en noodzaak van het protocol komt er wel degelijk, bijvoorbeeld na een paar dagen opname in een ziekenhuis, wanneer men rechtszaken of prijsvragen organiseert, zoekt naar kinderopvang, zonder papieren naar werk moet zoeken. Dialoog is hier overbodig. Protocol is in die omstandigheden zowat de enige tak aan een boom waar je je aan kan of moet vasthouden. De dialoog komt tot stilstand: 'computer says no'. Protocol, dat overigens onontbeerlijk is, kan verstikkend zijn, de ideale geleider voor een procedure. Uit de tegengestelden protocol 'versus' dialoog, robuust en dynamisch, kan zich het democratisch gehalte installeren. Dialoog maakt protocol veerkrachtig en gaat zo vooraf aan de installatie van rigiditeit van het protocol. In het procedurele van het protocol wordt het doel efficiënter bereikt. Het zijn de vooropgezette stappen als in verse sneeuw: wie volgt krijgt gemakshalve meteen een grotere zekerheid op het te begane pad. Maar meteen opent zich de val van de opiniepeilingen, het populisme van volksraadplegingen.
Hoeveel meer verrijkend dus wanneer men verder, dieper, meer genuanceerd kijkt of luistert, proeft of ruikt. Alle soorten huid, boomschors, reliëf. Wanneer er in de plaats van protocol een dialoog ontstaat. Daar neemt niets dat is vooropgezet de hoofdrol. Men moet bereid zijn veiligheid achterwege te laten en men tast wel eens in het donker. Zoals in een gesprek dat verandering (converse/-ation), ontmoeting met de antipode, het andere, het vreemde of het tegenovergestelde leert kennen. Luisterend.
Een groep mensen die een doel probeert te bereiken via de dialoog begeeft zich op onzekere paden. Zelfs indien ze een ervaren gids volgen of een nauwkeurige kaart gebruiken. De top is zichtbaar, 'Google Earth' liet je er reeds rondvliegen en op landen in het veilige kadertje van een scherm: het pad is bekend. In de dialoog echter geen platgetreden paden, niet één boek maar een lustigheid van de 'Tsundoku' als van de 1200 HV-blogteksten. Kwaliteit en kwantiteit moeten niet altijd elkaars tegengestelden zijn. Neme het bad van wat zich nuttig aanbiedt of te vinden is op de digitale fora, nieuwsbrieven, boeken, het cultuuraanbod.
Een groep mensen die een doel probeert te bereiken via de dialoog begeeft zich op onzekere paden. Zelfs indien ze een ervaren gids volgen of een nauwkeurige kaart gebruiken. De top is zichtbaar, 'Google Earth' liet je er reeds rondvliegen en op landen in het veilige kadertje van een scherm: het pad is bekend. In de dialoog echter geen platgetreden paden, niet één boek maar een lustigheid van de 'Tsundoku' als van de 1200 HV-blogteksten. Kwaliteit en kwantiteit moeten niet altijd elkaars tegengestelden zijn. Neme het bad van wat zich nuttig aanbiedt of te vinden is op de digitale fora, nieuwsbrieven, boeken, het cultuuraanbod.
Gesprek ontstaat wanneer specialismen opengebroken worden. Wanneer '… zij eenzijdig en zonder verband met andere gebieden van de vorm, het denken en de cultuur worden beoefend' (Doctor Faustus, Thomas Mann). Er is verrassing mogelijk wanneer men de andere oever bereikt: een ander dan het gekende landschap valt open. De feiten komen in beweging, het beate applaus valt stil, er is verwondering, twijfel. Er is evolutie.
De dialoog stopt echter, wordt onsmakelijk, wanneer zoals in een goed gerecht een balans ontbreekt tussen de ingrediënten. Wanneer er van de andere kant geen echo komt of mogelijk is. Van beide of meerdere walletjes eten. Zelfs indien men vriendelijk bedankt voor die andere zijde en de rivaliteit niet opzoekt, bieden bruggen steeds een voordeel. Slechts in oorlogsvoering blaast men bruggen op om zich terug te trekken in eigen wachttorens op de enige, enge zijde.
Een oude vulkaan, ontstaan uit de krachtige brutale eruptie, zoals Fuji, Kilimanjaro of Vesuvius, is monumentaal. Maar een bergketen is zoveel boeiender in zijn complexiteit van toppen en paden via bruggen over rivieren, in zijn veelzijdigheid aan perspectieven, uitgangspunten en doelen. Een protocollaire stoet, een ijkpunt voor traditie, de ene lijn van hier naar daar, betekent stilstand. Met de onmiddellijke en vertrouwde herkenbaarheid sluit het vizier. Dat vizier openen om met ontbloot hoofd in dialoog te gaan kan de confrontatie vermijden door het opheffen van de brutaliteit waarin men de andere niet (her)kent, niet kan erkennen. Er is zonder de vlaggen neer te halen geen herkenning mogelijk van wat waardevol is in of bij die andere. Onze samenleving, wordt zonder dialoog een verzameling van protocollen, gewoontes, stilstand. Zwartepieten vanuit een vestiging. Argumenten worden er onverstaanbaar luid gebracht en wat overblijft is oorverdovende stilte. Een dode kamer, het negatieve geluid van een 'anechoic chamber', onherbergzaam als na een explosie, een orkaan, een woestijn bij vijftig graden.
Het oude en vastgeroeste wordt bevrijd met het innemen en aanvaarden van een ander perspectief: hernieuwing, bevrijding, ontkrachting. Bergtoppen met uitkijkpunten kunnen naast elkaar een nieuw en vruchtbaar landschap vormen.
Meer van Francis Geldof