1 april 2021
Vlaggen en hymnes: de Verenigde Staten van Europa?
Claim uw vlag, zegt Sien Volders (De Standaard, 22 januari). De vlag markeert het stuk grond dat het uwe is. Ze moet in elke tuin, op elke taart. Waar je vlag staat, is je thuis. De Belgische driekleur, of de Vlaamse Leeuw, maar dan wel met de nagels in regenboogkleuren. Want de vlag is een symbool, en symbolen zijn nooit tijdloos.
Sien kent zonder twijfel Desmond Morris, die van de naakte aap (het boek, niet hijzelf, of toch!). Morris had het ook heel vaak over tribalisme, of hoe het menszijn altijd en eeuwig opgedeeld moet zijn in 'tribes', stammen, groepen, clubjes en als gevolg daarvan spijtig genoeg: 'wij' tegen 'zij'. Morris gaf vele voorbeelden, maar de supporterteams van voetbalploegen bleven mij het meeste bij. Die vlaggenoorlogen in het voetbal escaleerden tot het gekende hooliganisme, met alle gevolgen van dien.
Ik ben geboren in Wilrijk en getogen in Hoboken in de vorige eeuw, en zag wat gebeurde tussen de supporters van 'den Beerschot' en 'den Aantwaarp'. Knal erop. Maar in die tijd bleef dat helemaal niet beperkt tot de voetbalcultus. Als een kerel van de wijk Valaar ging vrijen met een meiske van het Kiel, riskeerde hij een mes tussen zijn ribben. Hij moest met zijn poten van 'hun' vrouwen afblijven. We spreken over enkele kilometers verschil, tijdens de jaren tachtig en voor alle duidelijkheid: over allemaal autochtone Belgen …
Sien heeft natuurlijk gelijk, maar ik heb het niet zo voor vlaggen. Die dingen zijn toch zo afhankelijk van de wind. Ofwel wapperen ze zich kapot, ofwel hangen ze halfstok, ze worden vuil, ze rafelen aan de randjes. Als symbool zijn ze wat … onstabiel.
_De hymnes der naties
Ik ga eerder voor de volksliederen der naties. Ik word lyrisch van zowat alle Russische mannenkoren, maar vooral als ze het Russische volkslied vertolken. Ik kan ook niet genoeg krijgen van het Braziliaanse volkslied! Nummer één van de top tien van alle nummers één, zo mooi. Het Wilhelmus is keurig en zuinig, maar wat gedacht van 'Allons enfants de la patrie'? Sommige Belgische eerste ministers vonden het niet voldoende om onze voornaamste banken aan Frankrijk te verpatsen, blijkbaar wilden ze in ruil de Fransen hun nationale volkslied en meldden dat online op televisie! Alsof onze Brabançonne niet zou volstaan …
Het tribale denken zit in onze genen. En het is een evolutionaire paradox van jewelste. Aan de ene kant ben je heel blij als lid van een club die je beschermt tegen de slechteriken van een andere club. Je maakt deel uit van een groepje mensen waar je echt bij hoort, die je kent, en die jou kennen, waar je een zekere plaats en standing hebt. Het geeft een veilig gevoel. Maar aan de andere kant moeten clubleden wel af en toe over het hek gaan kijken voor partners om kindjes te maken, want inbreeding gaat in onze soort vrijwel altijd de verkeerde kant op. Moeilijk dus: mijn maten zijn voor den Beerschot, maar die griet van den Antwerp zie ik wel zitten. Van het Valaar naar het Kiel, of omgekeerd.
Tribale clubjes hebben uiteraard nog vele andere identiteiten dan voetbal, niet in het minst religie, familiale geschiedenis en ook … taal. In de Europese Unie zijn er 24 erkende talen. Dat wil zeggen dat alle officiële documenten in 24 talen beschikbaar moeten zijn en dat er officiële vertalers voor alle 24 talen aanwezig moeten zijn bij alle discussies in het Europese parlement. Er zijn daarenboven minstens twee tot driemaal zoveel meer talen binnen de EU die nog niet officieel erkend zijn, denk maar aan het Fries, het Baskisch, het Catalaans, en vergeet vooral het West-Vlaams niet! En toch, ondanks alle tegenstellingen tussen de Europese naties, kunnen we nog steeds terecht en trots spreken over de Europese UNIE. O ja, we hebben onze dissidenten. De Hongaren doen een Trumpje, en de Poolse regering hijgt in de slipstream. De Engelsen vonden het continentale clubje maar niks ('Storm in the English Channel! Continent isolated!') en gaan voor 'Brittania rules de waves' ... van de Noordzee dus, of zelfs dat niet. Maar met vallen en opstaan, met duwen en trekken, met slaan en zalven, is er nog steeds een functionerende Europese Unie. Tot spijt van wie het benijdt.
_De Verenigde Staten van Europa?
De Verenigde Staten van Amerika zijn, zo heet het, nog nooit zo verdeeld geweest. Blauw tegen rood. Democratisch tegen autocratisch. En toch is dat vreemd: zij delen één taal. Akkoord, het Spaans is al lang aan het raam komen piepen, maar dat is nog verre van de 24 officiële Europese talen. De VS delen grosso modo ook één religie, het christendom. Weliswaar met tweespalten tussen katholiek en (vele) gereformeerde kerken en gematigd tot absurd extreem. Maar toch zou er meer moeten zijn dat hen verbindt, dan wat hen verdeelt.
En toch … Welke unie oogt momenteel het meest robuust? De Europese met haar Toren van Babel of de Noord-Amerikaanse met haar bijna uniforme lingua franca? In de VS is de draak nu verslagen, maar Trump was nooit de reden van de Versplinterde Staten, hij was er het gevolg van. De nieuwe ploeg onder president Biden, laat ons wel wezen, kan hoogstens de symptomen van de malaise aanpakken en puin ruimen tijdens de komende vier jaren. De reünie onder de vlag van Sien en mijn hymne is in Noord-Amerika een werk van veel langere adem dan de verdere integratie in het oude Europese continent dat zich stug, met horten en stoten (zie het recente debacle rond het vaccinatiebeleid), maar al 75 jaar zonder grote accidenten, voltrekt.
'It ain't over 'till the fat lady sings', zeggen onze Noord-Amerikaanse vrienden. Gelukkig moeten we dat voorlopig voor de EU niet vertalen, in geen van onze 24 talen!
Meer van Koen Martens