14 december 2020
De balpen van Anne Frank. Over de absurde denkbeelden van negationisten
Holocaustontkenners zien zichzelf graag als historisch revisionisten. Revisionisme houdt in dat een bepaald beeld van een historische gebeurtenis of periode herzien wordt. Hierbij voert men nieuw feitenmateriaal aan en geeft men andere verklaringsmodellen. Daar is op zich niks mis mee, als het wetenschappelijk correct gebeurt. Integendeel, zo verbetert de kennis. Maar dit is niet hoe negationisten te werk gaan. Negationisten beroepen zich niet op nieuwe feiten, bronnen, methodologie of perspectieven. Wat zij doen is ontkennen.
Negationisten doen niets anders dan bronnen verdacht maken, terwijl ze geen enkel bewijs voor hun eigen claims leveren. Zij komen slechts met interpretaties die voortkomen uit de behoefte te ontkennen. Daarbij hanteren ze een 'methode' die gericht is op misleiding en overreding, waarbij alles betwijfeld of ontkend kan worden, inclusief het bestaan van negationisten zelf. Ze onderwerpen alles methodisch aan kritiek, behalve hun eigen uitgangspunten. Vanuit wetenschappelijk oogpunt is dit waardeloos. Zelfkritiek is zelfs een belangrijk kenmerk van wetenschap, waarbij men in het gunstigste geval poogt de eigen hypothesen te falsificeren.
_Hardnekkig geloof
Negationisten stellen veelal dat ze de Holocaust niet ontkennen. Er zijn echter drie belangrijke aspecten die ze stellig ontkennen of op zijn minst ernstig betwijfelen, namelijk dat er gaskamers waren, dat er zes miljoen Joden omgebracht zijn en dat er een intentie lag achter deze genocide. Ze leggen de focus op vergissingen (bijvoorbeeld in aantallen slachtoffers), duiden op fouten van historici en buiten deze uit. Hiermee proberen negationisten aan te tonen dat alles wat de historici concluderen, fout moet zijn. Doordat er discussie bestaat tussen historici over bepaalde aspecten van de Holocaust, menen negationisten dat heel de Holocaust ter discussie staat. Verder focussen ze zich op de dingen die men niet weet en negeren ze zaken die wel gekend zijn. Daarbij bezondigen ze zich aan 'cherry-picking'. De feiten die in hun plaatje passen vissen ze eruit en de rest laten ze liggen.
Negationisten zijn overigens niet erg consistent. Zo kunnen ze aan de ene kant stellen dat de nazi's nooit de intentie hadden om de Joden uit te roeien en tegelijkertijd zeggen dat wat de nazi's deden niet veel anders was dan wat anderen doen met hun vijanden. Zoals in tal van complottheorieën, zullen negationisten elk bewijs ten nadele van hun beweringen op zo’n manier verdraaien dat het die beweringen ten gunste komt. Verhalen van overlevenden bestempelen ze als overdreven of ze zouden beïnvloed zijn door roddels die in de kampen rondgingen. Wanneer een SS-er na de oorlog bekent dat hij mensen heeft zien vergassen, dan stellen negationisten dat dit onder dwang van de geallieerden gebeurde. De inhoud van speeches van Hitler en andere hooggeplaatste nazi's wordt door negationisten verdraaid. 'Uitroeien' verandert zo in 'deporteren'. Negationisten lijken overal een antwoord op te hebben. Bewijs zoals foto’s van doden en stervenden in de kampen, is de schuld van de geallieerden. Volgens negationisten werd er goed gezorgd voor mensen in de kampen, het waren zogezegd de geallieerden die dit verstoord hebben door Duitse steden te bombarderen. Met hoeveel bewijzen men ook komt, de ontkenners zullen ze altijd van tafel vegen of de bewijslast in de schoenen van historici schuiven. Ze geven hun hardnekkige geloof in ieder geval niet zomaar op.
_De eerste ontkenners
De nazi's waren de eersten die hun gruweldaden ontkenden. De judeocide was een absoluut staatsgeheim en de nazi's deden hun uiterste best om alle sporen uit te wissen. Toch bleven vele bronnen bewaard, hoewel directe nazibronnen veelal in verhullende taal opgetekend waren. Vlak na de oorlog waren er al snel anderen die de Holocaust in twijfel trokken. De Schot Alexander Ratcliffe bijvoorbeeld. Hij publiceerde een tijdschrift genaamd Vanguard, waarin hij reeds in 1945 en 1946 stelde dat de Holocaust een Joodse uitvinding was. Deze stelling was gebaseerd op een pamflet dat hij eerder uitgaf, genaamd The Truth about the Jews. Daarin beschreef hij onder meer dat de concentratiekampen verzonnen waren door Joden en dat filmmateriaal van de kampen nep was, afkomstig uit Joodse bioscopen.
De eerste invloedrijke Holocaustontkenner was echter de Franse socialist Paul Rassinier, die zelf in de kampen heeft gezeten vanwege het helpen smokkelen van Joden naar Zwitserland. Inconsistenties in ooggetuigenverslagen van overlevenden gaven hem de indruk dat deze mensen openlijk aan het liegen waren. Het bracht hem tot de publicatie van zijn boek Le Mensonge d’Ulysse. Hierin betwijfelde hij onder meer het aantal slachtoffers en deed hij de verhalen over gaskamers af als een gruwelijk sprookje. Dat hij als verzetsstrijder in Buchenwald heeft gezeten, is voor negationisten natuurlijk een dankbaar feit. Niemand kan hem verwijten een voorliefde voor Nazi-Duitsland te hebben gehad.
Beruchter is professor in de literatuurwetenschap Robert Faurisson. Zijn negationisme kostte hem uiteindelijk zijn baan. Ook kwam hij met justitie in aanraking, aangezien het in Frankrijk bij wet verboden is om gepleegde misdaden tegen de menselijkheid te ontkennen (het ontkennen van de Holocaust is overigens in de meeste West-Europese landen verboden). Naast het ontkennen van het bestaan van gaskamers stelde Faurisson onder meer de authenticiteit van het dagboek van Anne Frank in vraag. Volgens hem kon het onmogelijk in die vorm door haar geschreven zijn.
_Anne Frank
Anne Frank en haar dagboek zijn dankbare doelwitten voor negationisten. De aantijgingen gaan van het ontkennen van haar bestaan, het verdacht maken van haar als persoon tot de bewering dat het dagboek een vervalsing is om de staat Israël te financieren. Hierbij negeren ontkenners het bronnenmateriaal over het lot van de familie Frank en de talloze bronnen over de Holocaust in het algemeen.
Negationisten richten hun pijlen op verschillende zaken wanneer zij het dagboek van Anne Frank aanvallen. Zo heeft vader Otto Frank na de oorlog een paar passages weggelaten die hem onfatsoenlijk, oninteressant of kwetsend leken. Onder druk van de uitgever werden ook nog wat aantekeningen weggelaten, met name over seksuele ontwikkeling. Vertalingen van het dagboek liepen overigens niet altijd zorgvuldig. Dit zijn evenwel inhoudelijk onbelangrijke aanpassingen.
Daarnaast grijpen negationisten het verschil in handschrift aan om aan te tonen dat het om een vervalsing moet gaan. Hierbij wordt geen rekening gehouden met de ontwikkeling van het handschrift van iemand van de leeftijd die Anne had. Zoals veel leeftijdsgenoten schreef ze soms in blokletters. Hierbij vergeten negationisten dat een vervalser uiteraard zijn best zou doen om gelijkvormig te schrijven.
_De balpen
En dan is er nog de mythe van de balpenpassages. Negationisten wezen de voorbije decennia op balpenpassages in het dagboek van Anne Frank. Een balpen was pas na de Tweede Wereldoorlog in Nederland beschikbaar. De negationisten gebruikten dit als argument om het dagboek als vervalsing te bestempelen. Ten onrechte, maar het is ook niet helemaal uit de lucht gegrepen. In 1980 verscheen een rapport van de Bundeskriminalamt uit Wiesbaden, waar het dagboek onderzocht werd. Hieruit bleek dat er losse vellen papier zijn gevonden, beschreven met balpen. Dit bleken notities te zijn van iemand die het dagboek rond 1960 onderzocht. De vellen papier zijn waarschijnlijk per ongeluk in het dagboek achtergelaten en doen niets af aan de echtheid ervan. Onderzoek toont aan dat het materiaal (papier, inkt) waarmee het dagboek geschreven is perfect overeenstemt met het materiaal dat men tijdens de Tweede Wereldoorlog ter beschikking had.
Dit neemt niet weg dat het balpenverhaal een eigen leven is gaan leiden en dat er nog steeds mensen in meegaan. Complotaanhanger Martin Vrijland schreef vorig jaar nog op zijn facebookpagina: '75 jaar #AnneFrank en een dagboek dat geschreven werd met een balpen die pas in 1951 op de markt kwam ... maar krom kan nog steeds recht gemaakt worden en we willen niet geloven dat we voorgelogen kunnen worden. Hoe dan ook: het blijft een dramatisch verhaal'. Wie zijn website bezoekt, vindt tussen allerhande complotonzin ook een artikel over het dagboek van Anne Frank. Hier komt eveneens de balpenkwestie naar voren. Over het verhaal van Anne Frank kan hij zich naar het schijnt nog vaag iets herinneren uit geschiedenislessen van de middelbare school. Hij merkt op dat het naar zijn gevoel een ongeloofwaardig verhaal was en dat eigenlijk heel de Holocaust een opmerkelijke zaak is. Misschien had Vrijland wat beter moeten opletten tijdens de lessen geschiedenis.
_Voor wie meer wil lezen
Abicht, Ludo. De eeuwige kop van Jood: Een geschiedenis van het antisemitisme. Antwerpen: Uitgeverij Vrijdag, 2019.
Shermer, Michael en Alex Grobman. Denying History: Who Says the Holocaust Never Happened and why do they Say it? Berkeley: University California Press, 2002.
Van den Berghe, Gie. De Uitbuiting van de Holocaust. Amsterdam: Anthos, 2001.
Van den Berghe, Gie. 'Huiswerk voor Holocaustontkenners’ sd. Serendib. http://www.serendib.be/artikels/huiswerkvoorholocaustontkenners.htm .
'The authenticity of the diary of Anne Frank’ sd. annefrank.org https://www.annefrank.org/en/anne-frank/go-in-depth/authenticity-diary-anne-frank
Meer van Valentino van den Berge
Shermer, Michael en Alex Grobman. Denying History: Who Says the Holocaust Never Happened and why do they Say it? Berkeley: University California Press, 2002.
Van den Berghe, Gie. De Uitbuiting van de Holocaust. Amsterdam: Anthos, 2001.
Van den Berghe, Gie. 'Huiswerk voor Holocaustontkenners’ sd. Serendib. http://www.serendib.be/artikels/huiswerkvoorholocaustontkenners.htm .
'The authenticity of the diary of Anne Frank’ sd. annefrank.org https://www.annefrank.org/en/anne-frank/go-in-depth/authenticity-diary-anne-frank