19 maart 2024
Het eiland Brussel
In een opinie anno 2021 over alweer een poging tot staatshervorming van België is terminologie als verrottingsstrategie, stiefmoederlijk, versnippering en transparantie niet uit de lucht. De staatshervorming blijft een miskleun die slechts weinig burgers zal interesseren, mocht men in 2024 een nieuwe poging ondernemen. Met mijn ervaring als Brusselaar uit Vlaanderen trek ik het vandaag even door. Heeft Vlaanderen Brussel al opgegeven? In een VRT-artikel uit januari 2020 met als titel 'Wat is de "ideale" staatsstructuur voor België? Zeven Vlaamse partijen geven hun visie' kwam Brussel geen enkele keer voor. Gelooft men nog dat de aarde vlak is?
Bekijken we dit verlies even via landschapskaarten en dataverzamelingen.
'Stikstof in alle redelijkheid' is het onderwerp voor een recente samenkomst van geleerden in de Koninklijke Vlaamse Academie. Een rist experten presenteert zijn verzamelde data: het werk van honderden medewerkers verspreid over Vlaanderen. De Academie is gelegen in het hart van Brussel. En dan, kaart na kaart: het hele Brusselse Gewest, de stad waarin men zich op dat eigenste moment bevindt: onzichtbaar.
Vond in dat gewest een vernietigende overstroming of vuurzee plaats en is Brussel van de kaart verdwenen als een grote waterplas, als niemandsland? Bevindt die zaal zich op een andere planeet? Is het niet onbegrijpelijk dat Brussel niet op Vlaamse kaarten staat?
Men ziet elkaar niet op die kaarten, Vlamingen en Brusselaars. Vergelijk het met een blinde vlek, een witte vlek in de beeldvorming die in dit geval de datakaarten bieden. De hersenen zorgen ervoor dat de blinde vlek wordt ingekleurd door het haarscherpe beeld dat eromheen zit. Maar dus niet als je reist of verhuist van Vlaanderen naar Brussel of omgekeerd.
Vlarem, de milieuwetgeving en andere regelgeving stopt aan de randen van wat op kaarten als een met vuur uitgebrande plek is. Tenzij het over de slechtst mogelijke situatie gaat, van bijvoorbeeld de werkgelegenheidsgraad. Daar vult de denktank Itinera de kaart wel netjes in: hoe slecht kan het ergens met een maatschappij gesteld zijn? Overigens wordt het transnationaal bekijken van data zoals voor emissies wél sterk benadrukt bij het bedenken van oplossingen of herstelmaatregelen. Maar niet dus vanuit de knappe koppen bij een rist van Vlaamse onderzoeksgroepen inzake water-, milieu-, bos-en visbestandbeheer, landbouwonderzoek, transitie, en nog andere. Nationaal Architecten Verbond werd in dit absurdistan Netwerk Architecten Vlaanderen, met een administratieve zetel in … 1000 Brussel.
Die seminaries vinden dus wel degelijk plaats op bestaand grondgebied. Al die kaarten hebben gemeenschappelijk dat ze op locatie in Brussel onder een Vlaamse vlag of boven een leeuwenkop prijken. Het is ook niet zo dat Brussel niet over die data voor haar eiland zou beschikken. Bij Brussel Leefmilieu wordt elke boom geteld, elke vierkante meter groen, elk debiet van regenwater. Water dat overigens geen grenzen kent.
Het gebied Brussel binnen Vlaanderen gaapt van leegte. Bij de aanpak van armoede, waterzuivering, van transitieprojecten: de kolossale arbeid aan dataverzameling komt niet voorbij die blindheid. Een verwoest gewest, zo lijkt het: geen wegen, treinsporen of bevolking. Daarmee wordt vorm en taal gegeven aan onvruchtbaarheid en de onmogelijkheid van een gezamenlijke toekomst. De lezing van die kaarten weerspiegelt een dovemansgesprek. Of géén.
Voor een Nederlandstalige in Brussel, waar je woont en werkt, is dat frappant en treurig. Want er is veel meer, hier op dat eiland. Het galmt er van 194 jaar Belgische beschaving. Nergens als hier is er rijkdom aan talen, bundeling van kunsten en kennis, een aanbod van culturele activiteit.
Uit data volgt een visie voor regelgeving. Brusselaar op zoek naar kinderopvang, onderwijs, studie en onderzoek: men voelt zich dankbaar aan de hand gehouden door Vlaanderen, als gewest. Zo krijgt men nog meer een gevoel van eilandbewoner: die welke op het eiland blijft aanspoelen. En dat gaat tot op het professionele niveau van een ontwerper, in casu een architect.
Wanneer men een woning energetisch wil verbeteren doet men dat berekend, ook in het kader van verhuur of verkoop. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gaat het niet om een EPC, maar om een EPB-certificaat (Energieprestatie van gebouwen).
Van een voor ieder mens toegankelijke deur is de vrije doorgang in Brusselse voorschriften 95 centimeter, in Vlaanderen 91 à 93 centimeter. Het komt soms op centimeters aan: de regelgeving is anders in of buiten de blinde vlek.
Kaarten maken landschappen leesbaar. De toepassing van Noord en Zuid-oriëntatie is een van de meest mondiale, grensoverschrijdende overeenkomsten. Op kaarten leest men de wereldgeschiedenis, evoluties, ontdekkingen. Schattenjagers en archeologen vinden er verdwenen beschavingen en hun steden. Is straks in Vlaamse scholen Brussel een gebied binnen het eigen landschap waar niets is terug te vinden?
Nochtans is het levende labo van deze smeltkroes uniek. Bijvoorbeeld met de ambities voor een culturele hoofdstad die verkend wordt met BXL2030. Een voorbeeldige wegverkenning naar juiste omgang met diversiteit, internationalisme, taalmotivatie, democratische huisvesting, commons. Nergens is het samenvallen van die verschillende verzamelingen zo intens. Een onderzoeks- en datalabo is nergens groter dan in dit gewest.
Kunnen we dan die blinde vlek toch gaan inkleuren? Het Brussels Gewest en deze fantastische metropool mogen niet onzichtbaar worden: het is een kloppend hart, ook voor Vlaanderen!
Moeten we maar meteen volgen wat een citaat van Paul Auster in zijn bloedstollende Bloedbadnatie uit 2021 besluit: 'Zoals mijn moeder altijd zei als ik me eens verloor in een wilde, hartstochtelijke droom om de wereld te verbeteren: "Droom maar verder, Paul"'.
Deze oefening voor het schrijven van een opinie of boodschap is een leermoment van een zevental uur met Alicja Gescinka, curator van PACT (Pauwels Academy for Critical Thinking) bij de VUB.
Meer van Francis Geldof