22 februari 2024
Lovenswaardige attitude of opgedrongen deugdzaamheid?
Nagenietend van een schitterende muziekvoorstelling in de Antwerpse cultuurtempel De Singel, wandel ik richting vestiaire als mijn oog op een affiche valt. Geen aankondiging van een volgend evenement, maar zowaar een soort uittreksel uit een beleidsverklaring, eentalig in het Engels.
Het Huis drukt me op het hart: we embrace diversity. Ze verzetten zich, niet alleen tegen bewust, maar ook nog eens tegen onbewust antisemitisme, queerfobie, racisme, seksisme, ableïsme en andere vormen van discriminatie. Mooi, dat zijn allemaal ismes waarvoor ik ook niet spontaan begin te applaudisseren. Dat laatste isme heb ik wel nog even moeten opzoeken, maar gelukkig ben ik ook tegen het beledigen van mensen met een beperking.
Ze streven ernaar een inclusief huis te zijn met gelijke kansen voor personeel, artiesten en zelfs voor ons het publiek. We champion sustainability en uit bezorgdheid voor de climate change ondernemen ze in en buiten het gebouw acties. Oh ja, en ze appreciëren ook dat iedereen, whether they, he or she, uniek is. Je zal zomaar onbewust last hebben van queerfobie, dan ben je in het morele bedje ziek zonder dat je er erg in hebt. Ik moet trouwens bekennen dat ik occasioneel een beetje last heb van gedachten die sommige mensen als islamofoob zouden catalogeren. Geen nood echter, want ze staan open voor dialoog en moedigen communicatie aan via [email protected]. Een klik en je zit als het ware mee aan de beleidstafel.
Zoveel deugdzaamheid, wie kan daar nu tegen zijn?
Toch blijf ik zitten met een vraag die knaagt. Moet zo'n instituut, naast haar, zijn, hun zware kerntaak, namelijk het omsmeden van belastinggeld tot beklijvende cultuurmomenten, ook nog eens met een zekere stelligheid verkondigen dat noch het beleid, noch het personeel, maar ook jij niet, het in zijn, haar, het hoofd moet halen om, pakweg racistische leuzen te scanderen of seksistische daden te stellen? Ik weet wel dat 'instituut' taalkundig onzijdig is, maar je neemt wat dat betreft beter geen risico's meer, vind ik.
Is dat nu allemaal zo erg, dat zo'n kunstinstantie vlotjes impliceert dat de eigen licht activistische standpunten in verband met politieke correctheid wel binnen de consensus van de culturele elite zullen vallen? Ook als die standpunten noch sociologisch, noch politiek helemaal uitgekristalliseerd zijn. Hoef ik mij als cultuurminnend bezoeker daar zorgen, laat staan druk over te maken? Zoals ik al schreef, ik voel immers zelden – nu ik er bij stilsta, nooit eigenlijk – een onweerstaanbare drang om onheuse opmerkingen te maken gericht tegen mensen met een andere kleur of een fluïde gender.
Ik zou er zelf niet over begonnen zijn, maar nu je me de vraag niet stelt, vooruit dan maar. Je raadt het al, het gaat, mijns inziens, toch niet alleen over een gemakkelijk op te lossen beleefdheidskwestie. Mocht het nu nog een enkele overijverige De Singel-medewerker zijn die zijn deugdzaamheid wil etaleren, dan zou het nog meevallen. Maar ik vrees dat er meer aan de hand is. Want een teveel, zeker van het goede, is vaak een voorbode van contraproductieve betweterigheid met een morele demarcatielijn die iemand anders voor jou getrokken heeft. Ik zie het in mijn eigen biotoop en in allerlei geledingen van het maatschappelijk gebeuren.
Ter illustratie, een rector schiet regelmatig in een woke-kramp met op non-actief gestelde medewerkers tot gevolg, ondertekening van documenten met naam+hij/hem (UA, persoonlijke voornaamwoorden), dwingende 'suggesties' van inclusiecommissie, dreiging met ontslag als er nog onwelkome lezingen georganiseerd worden, professoren die je uitnodigt voor een panelgesprek haken af na 'advies' van hogerop of zonder meer uit voorzichtigheid enzovoort.
Ook in de lokalen van instituten allerhande binnen de vrijzinnig-humanistische gebieden valt steeds vaker een woke-aroma te bespeuren. Dat hoeft niet erg te zijn. Verschillende meningen mogen en moeten bestaan. In de wandelgangen van politieke partijen of godsdienstig geïnspireerde organisaties hangt trouwens ook een ideologisch gekleurde mist. Ik heb het niet geverifieerd, maar ik stel me zo voor dat er bij de Boerenbond ook een CD&V-geurtje hangt. Het probleem is dat die, in het geval van de doorgeschoten politieke correctheid, niet afkomstig is van een huisconsensus, laat staan van een beginselverklaring, maar van een disproportioneel eigenmachtige minderheid die erin slaagt om een meerderheid naar de zelfcensuur te leiden en dat middels nudging en niet hardop uitgesproken verwijzing naar eenzijdig gecreëerde deugdzaamheidscriteria.
Tot slot. In wat Mozart 'In diesen Heil'gen Hallen' noemde, lang voor het 'georganiseerde vrijzinnigheid' heette, kom je zelden extreemrechtse mensen tegen. Prima, houden zo. Maar tegelijkertijd is het geen ideologisch, laat staan een politiek genootschap. De vrije meningsuiting en het vrij onderzoek staan in dikke vette letters in de beginselverklaring. Sterker nog, de leden zijn mekaar een kritische houding verschuldigd, ze mogen elkaar niet vleien. Als er dus ergens een afwijkende mening mag geformuleerd worden is het hier wel, zou je verwachten. In alledaagse situaties lukt dat vrij goed, maar voor heikele gevallen zoals bijvoorbeeld wokeness en het Gaza-conflict hebben ze er iets op gevonden. Het spreken wordt je niet officieel onmogelijk gemaakt, maar je voorstel past niet in de agenda, de kopij is net de deur uit, de website is al aangepast enzovoort. Spreken is niet verboden, maar op een vage manier is er wel een verbod. Die microgevechten zijn zo energieopslorpend dat je het er maar bij laat.
In een veel bredere politieke context beschrijft Hannah Arendt in haar essay 'Truth and politics' uit 1967 iets analoogs en heeft ze het over het taboe op de publieke discussie. Dat is ook de truc waarmee een probleem niet opgelost, maar wonderwel verdwenen is omdat het aangekaart werd door een politieke ideologie die je niet lust en dus geen splinter gelijk mag gunnen.
Was het nu echt nodig dat ik nog eens op die woke-nagel klopte? Spijtig genoeg wel ja. Weldenkenden benadrukken weliswaar om de haverklap dat het fenomeen over z'n hoogtepunt heen is. Geloof me, dat is niet wat ik zie gebeuren, ook niet in de vrijzinnig-humanistische biotoop; het nestelt zich geruisloos in het denken, spreken en schrijven dat daardoor steeds behoedzamer wordt.
Het feit dat je dit ongecensureerd leest, lijkt mijn punt te weerleggen. Ik had het dan ook niet specifiek over het Humanistisch Verbond.
Meer van Max Schneider