Pareidolie is iets dat ons brein met ons uithaalt, omdat het evolueerde om zo snel mogelijk gevaar te herkennen. Het is een darwinistische gimmick die de overlevingskansen vergroot. Het vermogen onverwachte dingen op te pikken, beperkt zich overigens niet tot gekke bekken in de radiatorroosters van auto's. We herkennen ook meteen een gezicht dat niet thuishoort in de wijk en als het over meer dan één voorgevel gaat, hebben we meteen de neiging een hele nieuwe straat te zien. Ook die overschatting van het andere en het vreemde lijkt aangeboren. Zowat 80% van de respondenten van verschillende onderzoeken in verschillende landen geloven dat minderheden in hun leefwereld met veel meer zijn dan in werkelijkheid het geval is, gelijk over welk soort minderheid het gaat. Dat gaat zelfs op voor minderheden in andere leefwerelden. Doe even de test bij uzelf of bij een argeloze buurman: wat was het percentage joden in het Duitsland voor 1940? Wat is het percentage zwarten in de Verenigde Staten? Tenzij uw buur bij de (overschatte) minderheid hoort die 's morgens wat sudoku's van statistieken naast de boterham legt, zit hij er doorgaans mijlenver naast. Joden maakten één procent uit van Duitsland, maar werden toch afgeschilderd als een alomtegenwoordig gevaar 'für alle und jeden'. Het gevraagde cijfer over Amerika leest u wat verder. Belangrijk is dat een en ander zelden zonder gevolg blijft. Ook hedendaagse kwakkels zoals de omvolkingstheorie gedijen bij gratie van dit soort overschattingen. Onze geëvolueerde psychologie speelt wel vaker in de kaart van rechts. De tabel hieronder refereert aan het Verenigd Koninkrijk, maar illustreert goed het punt.

Vermits 100% het maximum is, betekent een procentuele overschatting van de weeromstuit een onderschatting van een andere hoeveelheid. Zijn er met andere woorden dingen die systematisch onderschat worden? Zijn onderschattingen ideologisch aangedreven, of bestaat er zoiets als antipareidolie en wat zou daar dan het voordeel van zijn? Die vragen brengen ons terug naar Walter Pauli. Vooruit zet dus 14% mensen van kleur op de lijst. In welke mate is het glas daarmee vol of leeg? Wel, volgens Statbel (de officiële statistieken van België) is één inwoner op drie ofwel geen onderdaan van Filip de Goede, ofwel een Belg van vreemde origine. De helft van dat derde is buiten de EU geboren. Dat maakt dus 15%, inclusief Amerikanen, Russen en andere bleekgezichten (Oekraïners zijn in de cijfers nog niet verdisconteerd). Het aantal mensen van kleur zit dus iets lager, wat maakt dat de score van Vooruit best oké genoemd mag worden. Van mij mag dat gerust wat hoger zijn, maar dat is niet per se een categorische imperatief. Een opvallende vergelijking: Afro-Amerikanen maken 14% van de Verenigde Staten uit, wat precies samenvalt met het percentage zwarte congresleden. De lezer hoort mij niet vertellen dat racisme geen probleem meer is, maar het verhaal is genuanceerd. Nuances kunnen verloren gaan door cijfers manipulerend te gebruiken. Het is bovendien mijn overtuiging dat Walter Pauli de modale lezer onderschat. Die heeft niet noodzakelijk de cijfers opgezocht, maar voelt met de klompen aan dat her en der ideologisch met getallen wordt gegoocheld, wat bij sommigen een tegengestelde reactie uitlokt.
Vele van de teksten die men vandaag leest over racisme hebben het over de 'ervaringen' van racisme. Soms wordt erbij verteld dat een 'ervaring' van racisme niet noodzakelijk betekent dat er ook formeel sprake is van ongeoorloofd gedrag. Nu is elke ervaring geïnterpreteerde ervaring en geen enkele (sociale) ervaring gebeurt in een vacuüm. Een persoon van kleur zal een ervaring interpreteren aan de hand van wat zijn of haar leefwereld daarover vertelt. Cijfers spelen daar een rol in, maar ook door wie die worden aangereikt en hoe men verder met die cijfers omgaat.
Zonder racisme te willen minimaliseren, lijkt nogal wat 'ervaren racisme' te passen binnen een bepaald narratief dat ook anders had kunnen zijn, een narratief dat vertelt dat alleen al in de laatste 25 jaar het aantal vreemdelingen (met en zonder Belgische nationaliteit) met 1.260.000 zielen is toegenomen* (Vlamingen met een migratieachtergrond van wie beide ouders in België geboren zijn niet meegeteld), maar dat acht op tien migranten zich goed voelen in ons land, zoals recent bleek uit een enquête van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding. En dat ze, althans bij een centrumlinkse partij, goed vertegenwoordigd zijn.

(* Cijfers Statbel op 1 januari 2021)