13 oktober 2023
De godvergeten macht van slachtoffers
De arrogantie van de kerkelijke heerschappij vergat dat de waarlijke macht ligt bij zij die samenkomen en samen handelen tegen een heerser. Dat moment is nu gekomen.
'Macht komt overeen met het menselijke vermogen niet slechts te handelen, maar in eensgezindheid te handelen. Macht is nooit de eigenschap van een individu; het behoort aan een groep, en blijft slechts bestaan zolang de groep bij elkaar blijft.' (Hannah Arendt, Over geweld)
Sedert enkele weken is Vlaanderen in de ban van de kerk. Of beter gesteld in de ban van de slachtoffers van de kerk. We leerden weinig tot niets nieuws, maar wel kreeg voor het eerst het ongebreidelde slachtofferschap een indringend beeld. Het gelaat van het aangedane leed, gevolgd door een verdrukkend en misselijkmakend systeem van wegkijken, in een poging om de heerschappij van een instituut beschermen.
Het feit dat de VRT als openbare omroep deze reeks maakte, en al zeker de wijze waarop, vind ik een ongelooflijk lichtpunt in deze gruwelijke duisternis. Het plaatst eindelijk de heerschappij van een instituut dat systemisch seksueel geweld onderhield frontaal tegenover de macht van de slachtoffers. Wat is die macht? Eenvoudigweg hun moed, hun verhaal, hun sereniteit, hun aanklacht, maar bovenal het feit dat ze optreden als groep met een eensgezinde stem. Een stem die steeds mondiger en luider wordt, een stem die nu verenigd wordt.
_Het onderscheid tussen macht en heerschappij
Hannah Arendt maakt een duidelijk onderscheid tussen macht en heerschappij.
Hoewel macht bij de meeste mensen vandaag als iets negatiefs aanzien wordt, klopt dat niet. Macht heb je nodig voor verandering, net zoals een betoging of volksopstand een gebundelde macht heeft om tot verandering te komen. De witte mars in 1996 na de zaak Dutroux ontplooide een ongeziene macht in België die de instellingen op hun grondvesten deed daveren. Macht verenigt mensen rond een bepaald oordeel, mening of aanklacht. In vier afleveringen van waarheidspreken werd deze verenigde macht van de slachtoffers een drijvende kracht om samen te handelen. Eenieder die het gelaat van het slachtoffer zag, zijn schreeuw om erkenning, zijn schreeuw van onrecht, zijn schreeuw van gruwel als mens aanhoorde, kan onmogelijk wegkijken of in de zijlijn blijven. De macht van de slachtoffers vandaag verenigt, stimuleert en inspireert om een einde te maken aan de heerschappij van een instituut.
Waar 'macht' voortkomt uit verenigd te handelen, is 'heerschappij' gebouwd op verdeeldheid.
Heerschappij is, volgens Arendt, net het tegenovergestelde van macht. Waar macht voortkomt uit verenigd te handelen, is heerschappij gebouwd op verdeeldheid. Divide et impera, of verdeel en heers. Het beeld dat bij mij het meeste blijft hangen, is de kardinaal en de bisschop in hun chique fauteuils en daartegenover het slachtoffer op een krukje. Verdeel en heers. Het gesprek dat zich ontwikkelde in slechts enkele zinnen en daarbij het beeld van onderwerping toont hoe de heerschappij van een instituut centraal staat. Niet het slachtoffer, niet het geweld, niet de vernietigde levens staan centraal, maar wel de heerschappij van het instituut en het be-heersen van het volk. Heerschappij gaat uit van het gebod en de gehoorzaamheid.
_Samen verzet plegen
De arrogantie van de kerkelijke heerschappij vergat daarbij dat de waarlijke macht ligt bij zij die samen komen, een groep vormen en samen handelen tegen een heerser. Samen verzet plegen. Iets wat elke onbetamelijke heerser vreest of vroeg of laat onverwacht ontdekt. Dat moment is nu gekomen. Het imperium is gevallen en wat de heerser daarmee doet, daar hebben wij nu geen boodschap meer aan. De macht van de slachtoffers breekt de heerschappij van het instituut. Een heerschappij die decennialang de macht tegen zichzelf heeft gevoed door systemisch seksueel geweld te laten volgen door een steeds terugkerend patroon van (leren) wegkijken. De heerser heeft daarmee elke morele grond op zijn heerschappij verloren.
Hier ligt de les die we vandaag moeten trekken: de godvergeten macht ligt bij de slachtoffers die zich verenigen.
Wat de heerser nu plant, zegt en doet, heeft geen belang meer. We hebben lak aan de heerschappij van een instituut dat verdeelt en heerst. Dat slachtoffers bevraagt over het geweld, maar wel procedures opstart om de bewijzen ervan te laten verdwijnen. Divide et impera. Het imperium is gevallen en niemand heeft het recht om nog te gehoorzamen in het licht van de zovele gelaten van slachtofferschap. Daar ligt de les die we vandaag moeten trekken: de godvergeten macht ligt bij de slachtoffers die zich verenigen, die beslissen om samen te handelen. Ik hoop dat andere instituties en heerschappijen, zoals politiek en justitie, heel goed rondom zich heen kijken. Deze keer niet als heerser en al zeker niet vanuit een verdeel-en-heersprincipe, maar wel als medemensen die naast het slachtoffer gaan staan, hun verantwoordelijkheid nemen en handelen samen met de slachtoffers.
_Het imperium is gevallen
Een eerste stap daartoe is een prachtig voorstel dat enkele van de slachtoffers zelf doen. Een voorstel dat de macht van de slachtoffers als groep herdefinieert en opnieuw bevestigt. Dat aantoont hoe hun macht tegen een verdrukkende heerschappij kon ingaan net door zich te verenigen, door samen te handelen. Op 28 december herdenken we jaarlijks de moord op de onschuldige kinderen van Bethlehem. Vermoord door de heerser Herodes uit schrik dat zijn heerschappij zou eindigen. Deze dag jaarlijks centraal stellen in het licht van de macht van de slachtoffergroep is een van de zinvollere antwoorden die ik de voorbije weken hoorde. Niet de vele initiatieven van bepaalde instituties, die absoluut een meerwaarde kunnen hebben, maar wel het jaarlijks beklemtonen dat een heerschappij kan vallen door de godvergeten macht van de slachtoffergroep. De onvoorstelbaar grote groep van slachtoffers van de kindermoord van Vlaanderen, de kindermoord van helaas vele andere regio's.
Divide et impera kan enkel worden gestopt door wij die structureel de godvergeten macht van het slachtofferschap herinneren, herdenken en herbevestigen. Het imperium is gevallen door de macht van de groep. De macht van het verzet. Niemand heeft het recht om te gehoorzamen!
(Tekst oorspronkelijk gepubliceerd op sampol.be, op 29 september 2023. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Christophe Busch