Nu is rationaliteit in deze materie nog niet zo eenvoudig te omschrijven. Bepaalde overtuigingen en bijbehorende handelingen kunnen rationeel zijn in de zin dat het een individu betere 'fitness' geeft, betere overlevings- en voortplantingskansen. Als je respect en waardering zoekt van de leden van je ingroup (omdat die groep jou beschermt, helpt, status verleent …) kan het vanuit dat oogpunt net heel rationeel zijn om zeer irrationele dingen te doen. Voor een tienerjongen is het 'logisch' om van een hoge klif in het water te duiken om bewondering te oogsten bij zijn vrienden en indruk te maken op een meisje. Als je familie- en kennissenkring bestaat uit mensen die zweren bij een zo natuurlijk mogelijke levensstijl en zogenaamde alternatieve behandelingen, dan lijkt het helemaal niet onlogisch dat je op sociale media in de clinch gaat met virologen en allerlei YouTube-filmpjes post met antivaccinatiepropaganda. Wie gaat jou immers soep komen brengen als je met koorts in de zetel ligt? Niet Marc Van Ranst. Of op je kinderen passen als je je bed niet uit kan? Sciensano runt geen kinderopvang. Niet zo vreemd dus dat trouw aan de groep de bovenhand haalt. Tribe beats truth.

De myside bias is een van de vele denkfouten die mensen kunnen maken, naast bijvoorbeeld de beschikbaarheidsheuristiek, het ankereffect of de gokkersmisvatting.
Meestal lukt het wel om aan mensen uit te leggen waarom ze een denkfout maakten en als je ook nog eens kan aantonen dat het vaak leidt tot slechtere beslissingen of foute conclusies, zijn ze vrij snel bereid om hun oordeel te herzien. Bij de myside bias is dit veel moeilijker. Daar waar andere denkfouten negatief correleren met intelligentie, scholingsniveau en sterke cognitieve vaardigheden, is dat bij de myside bias helemaal niet het geval, in tegendeel. Wie intelligent is, hogere studies heeft gedaan, een grote algemene kennis heeft en vaker maatschappelijk betrokken is, vertoont het meer. Dat komt omdat dit vooroordeel niet generaliserend en persoonsgebonden is, maar inhoudsspecifiek. Eenvoudig gesteld: intelligentie of een goed redeneervermogen heeft een effect op alle domeinen. Je intelligentie schommelt niet, of je nu probeert je belastingaangifte uit te pluizen, een sudoku invult of een IKEA-kast in elkaar steekt. Je overtuiging ten aanzien van verschillende onderwerpen varieert wél. Je kan deelnemen aan elke actie voor een ander klimaatbeleid, maar totaal onverschillig staan tegenover het idee van het verlagen van de stemgerechtigde leeftijd naar 16 jaar.
Dit betekent dus dat progressieven net zoveel aan het myside vooroordeel kunnen lijden als conservatieven, ook al scoren progressieven in het algemeen hoger op het persoonlijkheidskenmerk 'openheid van geest' ofwel de bereidheid om je standpunten te herzien. Die openheid blijkt immers opnieuw vooral af te hangen van het onderwerp en wetenschappelijk bewijs overtuigt vaak niet.
Stel dat onderzoek aantoont dat kinderen van bewust alleenstaande carrièrevrouwen hoger scoren op welzijn en geluk dan kinderen uit een klassiek tweeoudergezin waar de moeder deeltijds werkt, dan heb je als progressief weinig moeite om een beleid te steunen dat de levensstijl van de alleenstaande, werkende moeder faciliteert. Maar stel dat studies uitwijzen dat die kinderen net benadeeld worden in hun ontwikkeling, welzijn en geluk, dan zullen progressieven het heel wat lastiger vinden om akkoord te gaan met een beleid dat het traditionele gezin promoot. Het is moeilijk om in te gaan tegen een gekoesterde overtuiging, zelfs als er bewijs is dat ze niet klopt.

Er zijn heel wat ethische en maatschappelijk kwesties waarbij de verschillende kampen zo hard vasthouden aan hun overtuigingen dat het onmogelijk wordt om een compromis te vinden. Het drijft hen steeds verder uit elkaar, de opvattingen worden extremer en het debat raakt volledig gepolariseerd. Daarom zou het een goede zaak zijn als er één overtuiging was, een soort metaovertuiging, die iedereen als belangrijker beschouwt dan alle andere, namelijk: wees bereid je overtuiging aan te passen wanneer daar een goede reden voor is.
Maar wat zijn goede redenen? Mogen we groepen met slechte overtuigingen bestrijden? Kunnen we wel weten wat slechte ideeën zijn of is dat zogenaamde weten net een kenmerk van de myside bias? En wat hebben aliens er in hemelsnaam mee te maken? The truth is out there* in deel 3.

*Mantra van de tv-serie The X-Files

(wordt vervolgd)

Lees hier deel 1 en hier deel 3 van dit essay.