9 september 2024
Impact van migratiestromen op levensbeschouwelijke samenstelling van de ontvangende landen
Een analyse van de Amerikaanse denktank Pew Research Center (Pew), vrijgegeven op 21 augustus 2024 (The Religious Composition of the World's Migrants), steunend op gegevens van de Verenigde Naties en 270 volkstellingen en enquêtes, geeft aan dat meer dan 280 miljoen mensen – of 3,6% van de wereldbevolking – 'internationale migranten' zijn. Dat betekent dat ze buiten hun geboorteland wonen.
De analyse ging uit van de meest recente schattingen van het aantal migranten door de Verenigde Naties (VN), periode 1990-2020. De VN-cijfers laten zien waar internationale migranten vandaan komen (herkomstlanden of -gebieden) en waar ze zijn terechtgekomen (bestemmingslanden of -gebieden).
De verzamelde gegevens focussen op aantallen internationale migranten, dat wil zeggen alle volwassenen en kinderen die buiten hun geboorteland wonen, ongeacht wanneer ze zijn vertrokken. Het rapport verschaft ook geen berekeningsgegevens van de migratiestromen zelf, dat wil zeggen hoeveel mensen in een bepaald jaar de grens oversteken. Het rapport vergelijkt de ontwikkeling over enkele decennia en maakt vervolgens, op basis van de vastgestelde stromen, een projectie tot 2050.
De VN-gegevens geven echter geen informatie over hun levensbeschouwing zelf. Om de levensbeschouwelijke identiteit van de migrerende populatie te bepalen, gebruikte men gegevens uit 270 tellingen en enquêtes – zoals de World Values Survey, European Social Survey en Pew Research Center-enquêtes – met focus op die landen waar de migranten terecht kwamen.
Pew stelde zich tot doel de levensbeschouwelijke samenstelling in impact van internationale migratie te beschrijven – hoeveel zijn boeddhisten, christenen, hindoes, joden en moslims – en hoeveel zijn zogeheten 'nones' (Pew-definitie: 'religieus niet-aangeslotenen', waaronder 'atheïsten, agnostici en mensen die zich niet identificeren met een bepaalde religie in enquêtes'). Bepaalde religieuze groepen, zoals bahá'ís en sikhs, werden buiten beschouwing gelaten, onder andere omdat volkstellingen in veel landen geen gegevens over hen opleveren.
_Methodologie
Zoals steeds bij dergelijk onderzoek waren er methodologische uitdagingen. Wanneer landen onvoldoende enquête- of volkstellingsgegevens hadden over de levensbeschouwing van de inwoners en dus van de migranten, wendden zij zich tot beschikbare en betrouwbare informatie over migranten die in een vergelijkbare geografische context leefden.
Met behulp van deze methoden schatten zij de levensbeschouwelijke samenstelling van 98% van de internationale migranten in de wereld in kaart te kunnen brengen. Voor de overige 2% van de migranten ging men ervan uit dat hun samenstelling overeenkwam met de religieuze samenstelling van hun herkomstland. In totaal werd de levensbeschouwelijke samenstelling van de migratiepopulatie uit 232 landen en gebieden van herkomst en bestemming becijferd.
_Stijgende migratie
Eerste algemene vaststelling is dat migratie de afgelopen decennia gestaag groeide. Vandaag zijn meer dan 280 miljoen mensen, of 3,6% van de wereldbevolking, internationale migranten. In de afgelopen drie decennia is het totale aantal mensen dat als internationale migrant leeft met 83% toegenomen.
Tweede algemene vaststelling is dat hoewel aantal en samenstelling van migratiestromen van jaar tot jaar plots kan veranderen – als gevolg van bijvoorbeeld oorlogen, economische crisissen of natuurrampen – het totale aantal migranten zelf langzamer wijzigt. De levensbeschouwelijke samenstelling van alle internationale migranten lijkt sinds 1990 eerder relatief stabiel te zijn gebleven.
Christenen vormden vanaf 2020 naar schatting 47% van alle mensen die buiten hun geboorteland woonden. Moslims waren goed voor 29% van alle migranten, gevolgd door hindoes (5%), boeddhisten (4%) en joden (1%). De niet-religieus geaffilieerden of 'nones', dat wil zeggen degenen die zeggen dat ze geen levensbeschouwing aanhangen, of zij die zich erkennen als atheïst of agnost, vertegenwoordigden 13% van alle mensen die hun geboorteland hebben verlaten en nu elders wonen.
Een derde vaststelling heeft betrekking op de herkomst en de bestemming van christenen. Volgens deze analyse hebben meer christelijke migranten zich de afgelopen drie decennia in de Verenigde Staten en Canada gevestigd dan enige andere religieuze groepering. De christelijke immigrantenbevolking groeide van 72,7 miljoen in 1990 tot 130,9 miljoen in 2020. De VS waren door de jaren heen ook de belangrijkste bestemming voor migranten uit Mexico. Het vermoeden bestaat dan ook dat Mexico in niet onbelangrijke mate de groei van de christelijke populatie stuurde. Latijns-Amerikaanse landen, waar het christendom de meest voorkomende levensbeschouwing is, leveren de meerderheid van de immigrantenpopulatie aan de zuidgrens. Mexico is dan ook het meest voorkomende herkomstland voor christelijke migranten, en de Verenigde Staten zijn hun meest voorkomende bestemming.
Andere vaststellingen zijn dat moslims een iets groter deel uitmaken van de migrantenpopulatie (29%) dan van de wereldbevolking (25%). Syrië is het meest voorkomende herkomstland voor moslimmigranten, en moslims verhuizen vaak naar plaatsen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. 'Nones' vormen een kleiner percentage van de migranten (13%) dan van de wereldbevolking (23%). China is het meest voorkomende herkomstland voor religieus niet-gelieerde migranten, en de VS is hun meest voorkomende bestemming. Hindoes zijn dan weer sterk ondervertegenwoordigd onder internationale migranten (5%) vergeleken met hun aandeel in de wereldbevolking (15%). India is zowel het meest voorkomende land van herkomst als de topbestemming voor hindoeïstische migranten. Boeddhisten vormen 4% van de wereldbevolking en 4% van de internationale migranten. Myanmar (ook wel Birma genoemd) is het meest voorkomende herkomstland voor boeddhistische migranten, terwijl Thailand hun meest voorkomende bestemming is. Joden vormen een veel groter deel van de migranten (1%) dan van de wereldbevolking (0,2%). Israël is het meest voorkomende herkomstland onder Joodse migranten maar ook hun topbestemming. Een op de vijf joden woont buiten zijn/haar geboorteland, vergeleken met een kleiner aandeel christenen (6%), moslims (4%), hindoes (1%), boeddhisten (4%) en niet-religieus gelieerde (2%).
_Levensbeschouwelijke overtuiging en impact migratiestromen
Mensen migreren om vele redenen, bijvoorbeeld om een baan te vinden, een opleiding te volgen of zich bij familieleden te voegen. Het onderzoek leert dat levensbeschouwelijke overtuiging en migratie vaak ook nauw met elkaar zijn verbonden. Vele migranten verhuizen om te ontsnappen aan levensbeschouwelijke vervolging of om te leven tussen mensen die er dezelfde levensbeschouwelijke overtuigingen op nahouden.
Vaak nemen ze hun levensbeschouwing met zich mee, wat bijdraagt aan geleidelijke veranderingen in de levensbeschouwelijke samenstelling van het ontvangende land. Soms verwerpen migranten echter de levensbeschouwing waarmee ze zijn opgegroeid en nemen ze de overheersende levensbeschouwing in hun gastland aan. Anderen opteren dan weer voor een andere levensbeschouwing of worden zogeheten 'nones', waaronder atheïsten. Soms ligt apostasie aan de basis van conflicten binnen de geloofsgemeenschap die men verlaat. Vier op de tien landen en gebieden – wereldwijd – hadden in 2019 blasfemiewetten.
Hoewel de migratiepatronen verschillen, hebben de groepen in deze analyse ook veel gemeen: migranten gaan bijvoorbeeld vaak naar landen waar hun levensbeschouwelijke identiteit al wijdverbreid is: veel moslims zijn naar Saoedi-Arabië verhuisd, terwijl joden naar Israël zijn getrokken. Christenen en levensbeschouwelijk niet-gelieerde migranten hebben, aldus dit Pew-onderzoek, dezelfde top drie van bestemmingslanden: de VS, Duitsland en Rusland. Even belangrijk is echter ook dat verhuizen voor migranten vaak een vlucht is uit relatief arme of gevaarlijke oorden naar landen waar ze hopen welvaart en veiligheid te vinden.
_Europa en België
In eerdere onderzoeken wees Pew reeds op het feit dat Europa, ooit de thuisbasis van de meeste katholieken in de wereld, dat niet langer was en dat de terugval zou continueren. In 1910 woonde 65% van alle katholieken op dit continent. Een eeuw later, in 2010, was het aandeel van de katholieken in de wereld dat in Europa woont gedaald tot 24%. Latijns-Amerika herbergde toen meer katholieken (39%) dan Europa of enige andere regio, met aanzienlijke aantallen ook in Afrika bezuiden de Sahara (16%) en de regio Azië-Pacific (12%). Ander onderzoek toonde aan dat secularisatie wijdverbreid was in West-Europa, met focus op een aantal West-Europese landen.
De impact van de migratie voor Europa werd (aan de hand van een aantal scenario's) ingeschat. De conclusie was dat de moslimbevolking van Europa naar verwachting zou groeien – en meer dan verdubbelen. In de scenario's met gemiddelde en hoge migratie wordt daarentegen verwacht dat het totale aantal niet-moslims in Europa zachtjes zou dalen. Een belangrijk deel van de migranten is in deze scenario's geen moslim; christenen vormen de op een na grootste groep.
Het meten van de aantallen aanhangers van de diverse levensbeschouwingen aanwezig op het Belgische grondgebied zelf was en is zeer moeilijk. Gegevensverzameling is immers niet toegelaten. Er moet dan ook worden teruggegrepen tot longitudinale onderzoeken zoals het Europees Waardeonderzoek (EVS), gegevens van het ISPO (Instituut voor Sociaal en Politiek Onderzoek), van het European Social Survey (ESS) of gegevens terug te vinden in de jaarrapporten van de katholieke kerk in België. In enquêtes over België zijn er bijvoorbeeld te weinig migranten uit Syrië voorhanden om hun levensbeschouwing in te schatten. Daarom steunde Pew op enquêtes onder Syriërs die in andere Europese landen wonen, waar christenen de grootste levensbeschouwelijke groep zijn.
None
Wat België betreft (zie gegevensextractie) werd onder meer gewezen op het feit dat landen met een eerder recente moslimbevolking, die ook bijzonder jong is, of die relatief veel kinderen hebben, de grootste verandering te zien zullen geven. Ook Frankrijk en Italië werden hierbij gerekend.
Een rapport uit 2015 (The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010-2050. Why Muslims Are Rising Fastest and the Unaffiliated Are Shrinking as a Share of the World's Population) stelde, op basis van onderbouwde projecties, dat het aantal moslims langzamerhand bijna gelijk zou zijn aan het aantal christenen. Atheïsten, agnostici en andere mensen die zich niet bij een levensbeschouwing aansluiten – hoewel ze zouden toenemen in landen als de Verenigde Staten en Frankrijk – zullen een afnemend deel van de totale wereldbevolking uitmaken. De wereldwijde boeddhistische bevolking zou in 2050 ongeveer even groot zijn als in 2010, terwijl de hindoeïstische en joodse bevolking groter zal zijn dan nu. In Europa zouden moslims 10% van de totale bevolking uitmaken.
De projecties voor België geven aan dat het aantal christenen zou dalen van 64,2% in 2010 tot 52,8% in 2050, het aantal moslims zou stijgen van 5,9% in 2010 tot 11,8% in 2050, net zoals ook het aantal 'unaffiliated' zou toenemen van in 29% 2010 tot 33,6 in 2050. Aanhangers van zogeheten 'folk religions', te definiëren als levensbeschouwingen die nauw verbonden zijn met een bepaalde groep mensen, een specifieke regio of etniciteit, nemen eveneens toe.
Meer van Alain Vannieuwenburg