Beste man Vekeman, en alle pruilende patriarchjes van Vlaanderen en Nederland, meesmuilend in het rond jengelend van wemogennietsmeer boehoehoe,

Voor wie verder wil en kan denken dan zijn euh … begeerte lang is, is het concept male gaze helemaal niet moeilijk te begrijpen. Er zijn twee kanten aan. De ene kant hoef ik jullie niet uit te leggen, het is de enige kant die jullie zien. De andere kant is de kant van de bekeken vrouw. Het is ook geen nieuwerwets of – godbewareje! – een woke concept, John Berger – een man, ja, en hij begreep het – schreef er al over in 1972, het is het derde essay in zijn boekje Ways of Seeing en ik kan het jullie ten zeerste aanraden. Een welbekend essay trouwens, er wordt vaak uit geciteerd: 'Men look at women. Women watch themselves being looked at.' Nee, doet geen belletje rinkelen? Hij schrijft dat een vrouw vanaf haar vroegste kindertijd geleerd en overtuigd wordt zichzelf doorlopend te taxeren, onder toezicht te houden. Een vrouw moet zichzelf non-stop in de gaten houden, ze wordt constant vergezeld van haar eigen beeld van zichzelf. Mannen kijken naar vrouwen. Vrouwen zien zichzelf bekeken worden. Dit bepaalt niet alleen zowat elke relatie tussen man en vrouw maar ook de relatie van de vrouw met zichzelf. De opzichter binnenin haar is mannelijk, degene onder toezicht is vrouwelijk. Dus maakt ze van zichzelf een object – en meer specifiek een ding om naar te kijken, een plaatje. Dit alles schreef John Berger meer dan een halve eeuw geleden, hij had er geen enkele moeite mee om de beide kanten van de male gaze te zien.
Wat het 'artistiek blijk geven van die begeerte' betreft, zoals jij het in je column noemt, beste man Vekeman, zegt John Berger dit: het plaatje / de prent (jij had het over film, hij heeft het over de schilderkunst, meer bepaald Europese naaktschilderijen) is gemaakt om te appelleren aan zijn seksualiteit, het heeft niets te maken met haar seksualiteit. De schilders en kunstkijkers en -kopers waren doorgaans mannen, met hun kleren nog aan, de mensen die behandeld werden als bloot object, gewoonlijk vrouwen. Deze ongelijke verhouding zit zo diep in onze cultuur verankerd dat het nog steeds het bewustzijn van vrouwen structureert.

Mijn man denkt dat dit alles waarschijnlijk nog te moeilijk is, dat ik het jullie misschien beter aan den lijve kan laten ondervinden. Dus beste man Vekeman, beste pruilende patriarchjes aller landen, sta me toe jullie even mee te nemen naar een alternatieve cultuur.

Je bent een jaar of 5, 6, 7, 8, en je vindt papa de mooiste man ter wereld. Je kunt urenlang kijken naar hoe hij met veel passen en draaien en keren voor de spiegel zijn kleren kiest, hoe hij grappige en pijnlijke dingen doet met zijn gezicht en haar en lichaam om mooi te worden. Want dat is het allerbelangrijkste voor mannen natuurlijk en je wil later net zo mooi worden als papa. Zoals mama naar hem kijkt en een hand op zijn billen legt, dat wil je later ook. Zoals alle vrouwen op straat en in de winkel naar hem omkijken, zoals ze grapjes maken om een lach van hem te krijgen, zoals ze hem aanraken als mama niet in de buurt is, dat wil je allemaal ook. Je ziet wel hoe trots mama is dat zij de mooiste man gewonnen heeft, als een voetbalbeker. En je hoort wel hoe mama en papa samen praten over andere mannen, lelijke mannen, dikke mannen, kale mannen, mannen die 'zich laten gaan', zo'n man wil je niet worden, hoor, je wil niet dat mensen zo over je praten of denken. Kijk, zo, toont papa je voor als je in je zwembroekje in de tuin staat voor een foto, en hij steekt zijn billen achteruit, kruist zijn handen over zijn kruis en legt zijn kin op zijn schouder om je met half geloken ogen aan te kijken en zijn lippen te tuiten tot een zoenmond. Je probeert hem zo precies mogelijk na te doen en hij lacht en je voelt je gezien, je voelt je geliefd. Je verlangt er zelfs al niet meer naar om samen met je zusjes in bomen te klimmen of te worstelen in het gras, je wil je kleren netjes houden zodat iedereen altijd kan zien wat een voorbeeldige beeldige jongen je bent.

Je bent 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, en je ziet en hoort het niet alleen bij je mama en papa en in je buurt, het is overal: op tv, in reclamefilmpjes, in elk rondslingerend tijdschrift, op je smartphone: een man is pas een echte man als hij mooi is, als hij perfect gebouwd is. En een mooie man is gemaakt om naar te kijken en om je over te verlekkeren. Van tussen de voluptueuze lippen van een man komt een grote tong die likt aan de kers die boven op een bol ijs prijkt … de bezwete onderrug en bilspleet van een man in close-up … de grote tepel van een man die deodorant onder zijn oksel spuit … een man in blote bast met zijn hand achter zijn broeksband, hij schuift zijn broek naar beneden, de spier die naar zijn geslacht loopt is al zichtbaar … Zelfs in de musea is het zo: overal prachtige naakte mannen. Er zijn nauwelijks mannen die schilderijen maken, maar zowat alle naaktschilderijen zijn schilderijen van mannen, prachtige naakte mannen, en onwillekeurig vergelijk je jezelf met deze mannen en het lijkt onmogelijk dat je ooit zo perfect gebouwd zult zijn. En ook elke film, elke videoclip bulkt van de prachtige mannen. Ze pronken met hun zo bloot mogelijke prachtige lijf om de aandacht van de belangrijkste vrouwen te trekken. Want de film gaat natuurlijk over de vrouwen. Maar kijk naar die mannen, ze hoeven niet eens iets te zeggen of te doen en de belangrijkste vrouwen vechten om ze. Mannen, anderzijds, die geen moeite doen om zich mooi te maken voor de vrouwen, of die zelfs denken dat ze even belangrijk zijn en praatjes beginnen te krijgen, die vangen klappen van hun vrouw, ze moeten hun plaats kennen. En mannen die zichzelf dik en oud laten worden, die worden natuurlijk aan de kant gezet voor mooie, jonge, slanke mannen. Zei grootvader het trouwens gisteren niet toen je nog een koekje wilde pakken: als je nog dikker wordt, zal geen enkele vrouw je willen. Dus heb je je avondmaal stiekem weer uitgekotst in de wc, heel makkelijk ging dat, gewoon je vinger in je keelgat. Dat ga je voortaan altijd zo doen.

Je bent 13, 14, 15, 16, en je zusjes lachen met je – 'dikke lul! dikke lul!' dreinen ze, of ze proberen je 'voor de grap', in je billen of je ballen te knijpen. Als jullie naar zee gaan, speurt mama met haar vogelkijker het strand af op zoek naar mooie exemplaren die in een schaars broekje liggen te zonnebaden. De eerste keer dat je mama naar de zwelling in je broek ziet kijken, voelt natuurlijk wel een beetje onbehaaglijk maar het went snel: overal waar je komt staren en gluren vrouwen nu naar je kruis of je billen. Tantes willen je nog steeds op schoot nemen en je mag niet weigeren want je bent toch een voorbeeldige jongen en ze bedoelen het niet kwaad, je zou het ook kunnen opvatten als een compliment. Papa zegt dat je nu toch wel te mager aan 't worden bent en mama eist een verklaring voor je slechte schoolresultaten. Ze sturen je naar een psycholoog. Een vrouw. Je vertelt haar niets, niets over dat het studeren niet meer lukt omdat je zo moe bent van jezelf te bewaken, jezelf te schamen, jezelf te bekritiseren, jezelf te proberen te verbeteren, niets over dat je met het uithongeren tenminste weer controle krijgt over dat lichaam dat meer eigendom van iedereen anders lijkt, om te bekijken en te keuren en te becommentariëren, dan dat het nog je eigen lichaam is. Ze zou het toch niet begrijpen. Ze zou zeggen: het is toch natuurlijk dat vrouwen naar mooie jongens kijken, je zou je juist gevleid moeten voelen.

Je bent 15, 16, 17, en je krijgt nu ook brede schouders. Op straat fluiten vrouwen je na en roepen wat ze met je willen doen. En al vind je het verschrikkelijk, alsof je nergens meer veilig bent voor hun likkebaardende ogen en de schunnige bekkenbewegingen die ze maken, het is toch maar mooi naar jou dat ze roepen en gebaren, en niet naar de klasvriend naast je, dus je moet wel knapper zijn dan hij. En hij is jaloers, je kunt het zien, en het voelt lekker. Al die uren voor de spiegel dat je dacht dat je zo lelijk was en nu blijk je plots prachtig, in de ogen van vrouwen word je prachtig. En je leert snel wat je moet doen om meer vrouwenogen naar je toe te trekken. En zelfs je klasvriend kun je daarvoor gebruiken, naast hem ben je altijd de mooiste. Van mama mag je niet meer in die strakke broek over straat. En papa drukt je op het hart nooit alleen te lopen of fietsen in het donker. Van oudere jongens leer je altijd op je hoede te zijn en je huissleutel in je vuist te houden, niet aarzelen om haar in het gezicht te steken als ze je aanvalt, of trap haar hard in het kruis en ren weg, snel, sneller! Maar doe vooral niets om het uit te lokken, zegt mama, je kleedt je veel te bloot, je hitst ze op en het zijn nu eenmaal vrouwen, ze lopen hun vagina achterna, dat is hun natuur. Maar door dat strakke T-shirt en die strakke broek heeft de coolste griet van het dorp nu eindelijk oog voor je, het is niet met je lieve karakter dat je haar verleid hebt, wat papa je nu ook probeert te doen geloven … Wat heeft hij je trouwens al die jaren zelf geleerd! Je bent niet dom, hoor, je ziet heus wel hoe het er in de wereld aan toegaat, je weet intussen goed genoeg hoe vrouwen zijn en doen.

En dan moet je nog 22, 23, 24, 25, 26, 27 worden en leren dat je op de werkvloer ook begluurd en bepoteld zult worden en dat ze je intellectueel niet ernstig zullen nemen want je bent maar een dom blondje, toch?
En dan moet je nog 28, 29, 30, 31, 32 worden en zien hoe je vrouw naar andere mannen kijkt omdat jij, met de uitputtende zorg voor de baby, geen tijd en energie hebt om te werken aan je lichaam en de wallen onder je ogen en je futloze haren.
En dan moet je nog 49, 50, 51, 52 worden en onzichtbaar, met dat penopauzale lichaam van je. Ingewisseld worden voor een jong en mooi lustobject.

Dát, beste man Vekeman, zou je met recht de female gaze kunnen noemen. Maar in onze patriarchale samenleving? Nee, in onze werkelijkheid is de female gaze geen ding. In onze cultuur heerst nog steeds de male gaze en ja, het is iets heel erg slechts, echt heel erg brrrr. Wanneer je, beste man Vekeman, beste pruilende patriarchjes aller landen, voorbij je veronderstelde natuur en zelfverklaarde recht om (likkebaardend) te kijken kijkt, en echt empathisch probeert te denken, dan zie je toch hoe funest die alomtegenwoordige en allesbepalende male gaze is voor de psyche van elk meisje, van elke vrouw? Kijk je dan niet, beste man Vekeman, toch een tikkeltje anders naar die vrouwen van je die 'de male gaze doelbewust believen te vangen, die giechelen en met aangezette wellust hun achterwangen laten wiegelen als Marilyn'?