26 juli 2024
Wanneer vloed zich keert in eb
Ik ben niet zo van het spelletjes-type AI. Een goed krantenartikel, wat surfen doorheen interessante teksten, een YouTube-vertolking van een fijn stuk muziek. Schermtijd die steeds te lang was als je de telling weer eens voorgeschoteld krijgt door het o zo stipte telmechanisme van je telefoon.
Over één woord struikelde ik recent herhaaldelijk in zeer verschillende contexten, als in een vorm van serendipiteit. Te regelmatig om die steen niet even op te tillen: 'paradigma'. Méér schermtijd dan maar, zoeken.
Niet alleen het begrip 'paradigma' zelf maar de inhoud van wat men probeert te omschrijven, is meestal een uitdaging. Zoals in: 'Het begrijpen van pijn vanuit epigenetisch oogpunt zou een nieuw paradigma bieden voor het ontwikkelen van medicijnen of strategieën voor pijnbeheersing'. Een context van CoRSIVs, ingrijpen op celniveau. Je zou het willen begrijpen, net als de wiskunde in het onderzoek naar elementaire deeltjes of zwarte gaten. Op zich ook paradigmata, heb ik begrepen. Een afkorting als hierboven gaan uitleggen is een opdracht op zich en komt evident uit het lingua franca van wetenschappelijk onderzoek, zoals 'correlated regions of systemic interindividual variation'. 'CoRSIV's zijn regio's van het genoom die chemische markers op het DNA dragen. Deze verschaffen de informatie waarmee boeren gewenste kenmerken van vee, zoals melkproductie, vruchtbaarheid van de koe en de weerstand tegen ziekten, kunnen voorspellen en selecteren.' Kortweg: waarom verandert de unieke cel plots in verschillende weefselcellen: een zenuwcel, een lever- of huidcel? Waarom blank, waarom geen blauw? Waarom rijk en niet arm? Oude paradigma dus.
Daarover zou het gaan: dat intrigerende begrip 'paradigma(ta)'.
Paradigma(ta) zijn 'uit de bovenwereld afkomstige oerbeelden of ideeën aan de hand waarvan in Plato's tijd de goddelijke werkman de aardse wereld kon vormgeven'. Vandaag zijn het de werkvelden waarbinnen kennisvergaring, de wetenschap, zich afspeelt.
Het begrip paradigma brengt ons onvermijdelijk ook bij De structuur van wetenschappelijke revoluties (1962), een beroemd boek van de wetenschapsfilosoof Thomas S. Kuhn. Revoluties zoals we er op heden eentje meemaken met Generatieve Artificiële Intelligentie. Het is een marshmallow-test om daar nog even van af te blijven.
Een eenvoudige poging om die veelgebruikte term in verschillende contexten te begrijpen brengt ons verder in een zoeken naar het verhalen vertellen of naar vertelde verhalen.
Bijvoorbeeld. In het kader van de recente verkiezingen een redactioneel uit De Standaard: 'Het is tijd voor een Zeitenwende, een verandering van paradigma. Het kon dan ook niet een campagne van de continuïteit worden, een mandaat om voort te doen. … De kiezer heeft een grote reshuffle in gedachten.' We blijven op die revolutie nog in spanning wachten.
Een redacteur van de krant gebruikte woorden uit een andere context: 'The Future of the Zeitenwende: The Missing Paradigm Shift'. Een en ander wordt toegelicht in het geciteerde artikel: 'Praten over Zeitenwende, of keerpunt, is niet meer dan een diagnose: het ene tijdperk eindigt, het andere begint, daartussen ligt het moment van een keerpunt. Of dit leidt tot een nieuwe strategie hangt af van de politieke actoren. Paradigma's en omstandigheden kunnen veranderen, en toch kunnen beleidsmakers weigeren om aan de noodzakelijke nieuwe start te beginnen.'
Zo'n moment beschrijft Helmut Jähner in zijn boek over de Weimar-republieken, Hoogteroes: wanneer de hyperinflatie door enkele geniale ingrepen zich omkeert in 1923 toen Gustav Stresemann kanselier werd. Een nieuw inzicht, een nieuw paradigma in de plaats van een oud plaatsen vraagt inzicht, moed, intelligentie.
Niettegenstaande alles wat we nu sinds het Brundtlandrapport of reeds eerder weten over de gevolgen van klimaatverandering, blijft zo'n 'ommeslag' moeilijk om te zetten in nieuwe regelgeving en handhaving of voor (de)growth. Wanneer bovendien de onderlinge verbinding van dat alles niet gezien wordt, bijvoorbeeld de koppeling met migratie of met de zorg voor water en onze voedselvoorziening. Dan gaat men voorbij aan het 'holistic paradigm'.
Wanneer we verder naar definities gaan zoeken, beschrijft Floor Basten het als volgt: 'Een nieuw paradigma komt niet in de plaats van het oude, het vervangt het oude niet. Het andere paradigma staat op de achtergrond. Zoals ieder patroon een voor- en een achtergrond heeft, passen de twee paradigma's bij elkaar. Ze sluiten elkaar uit en ze sluiten op elkaar aan. In het andere paradigma bestaan twijfel, zekerheid, onduidelijkheid en verwarring als een middel om te leren, om ons zelf te leren kennen.' In deze blogreeks kon je over het nut van twijfel reeds lezen in deze bijdrage van Nele Strynckx.
Waarmee dit zoeken feitelijk begon. Ik citeer David Grossman in De prijs die we betalen, die ik naar aanleiding van de universiteitsbezettingen omtrent Gaza herlas: 'Zijn we in staat om de gebruikelijke formules af te schudden en te beseffen dat wat hier gebeurd is, te groot en verschrikkelijk is om met die versleten paradigma's te benaderen?'. De oorlog kent geen einde.
Technologie geeft veel uitwegen, maar de daaraan gekoppelde ontwrichting van de maatschappij(en), lijkt soms dichtbij. De financiële gevolgen zijn niet te overzien. En dan heb ik het opnieuw over de klimaatverandering.
Paradigma en paradox: wanneer men, hoog in de trapeze en verder twijfelend uiteindelijk niet loslaat en niet overgaat in de handen van de andere trapezist, de 'lista' mislukt. Dat is de term 'gebruikt door de flyer en/of catcher om aan te geven dat ze de flybar vasthouden (voor een flyer) of voldoende hoogte in hun swing hebben gebouwd voor een vangst (voor een catcher) en klaar zijn om te gaan'. In het huidige politieke klimaat houdt men enkel steeds vaster aan zijn eigen flybar, in casu dus verroeste paradigmata. Meestal geen hoogvliegers.
Wetenschapster Karine van Doorsselaer drukt het zo uit: 'de paradox is dat hoe meer we blijven consumeren, hoe meer grondstoffen uitgeput raken en hoe groter de impact op klimaatveranderingen waardoor alles duurder zal worden'.
Ik probeer me dat moment in de tijd, de verandering voor te stellen waarbij vloed zich omkeert in eb. Zou Da Vinci dat ergens in zijn observaties hebben vastgelegd?
Meer van Francis Geldof