10 juli 2024
Eerste brief van Max Schneider aan Wietse Wiels
Beste Wietse
Aan jou, als voorzitter van SKEPP, hoef ik de trieste fabels der complotdenkers niet uit de doeken te doen.
Als ik probeer te begrijpen waarom mensen zo gemakkelijk in de val van die waan trappen, zie ik een reeks oorzaken, waaronder in de eerste plaats het wantrouwen tegenover de officiële wetenschap. Ze associëren die met de betuttelende overheid, die ze nog minder vertrouwen. Nog sappiger vinden ze de idiosyncratische, niet- of halfbegrepen, colleges van professor Google. Dat doet mij sterk denken aan intuïties en een oud 'weten' dat zich onttrekt aan de ratio. Of aan het 'wéten' door epifanie van de godsgelovige dat zich ook niet aan de logica of de ratio onderwerpt. Daar valt waarschijnlijk veel over te zeggen vanuit de evolutionaire psychologie. Maar misschien nog wel meer, omdat het van zo diep lijkt te komen, vanuit de neurologie?
Ik vraag me af, en ben wel benieuwd naar jouw mening, of we het de complotverkopers niet te gemakkelijk maken. We vertellen de opponent niet alleen dat onze kennis voorlopig is, maar komen hem tot op zekere hoogte ook tegemoet. We geven immers aan dat er in het betwisten van het wetenschappelijke standpunt ook wel enige waarheid schuilt. De werkelijkheid is complex en ambigu. Op de koop toe maken we er vaak geen geheim van dat onze waarheid een statistische waarheid is. Deels valt daar helaas weinig aan te verhelpen. Ook onze meest betrouwbare kennis heeft een voorlopig karakter. Dat maakt zelfs de kern uit van wat wetenschap poogt te zijn. Zonder ambiguïteit immers geen evolutie van minder naar meer betrouwbaarheid met voortschrijdend inzicht tot gevolg. Maar opgeteld geeft dat de waanmakelaars de kans om op de sociale media bijvoorbeeld lijsten te verspreiden van gruwelijke klimaatvoorspellingen uit het nabije verleden die vandaag niet blijken uit te komen. Kwestie van te 'bewijzen' dat het allemaal zo geen vaart loopt. Allemaal niks aan te doen. Optimisme is niet mijn sterkste kant, merk je.
Waar misschien wel iets aan te doen valt, zijn enkele nefaste kenmerken, of kwetsbaarheden, van de wetenschap als systeem. Wetenschap wordt geproduceerd door wetenschappers en dat blijken toch nog altijd overwegend mensen te zijn. Hoewel je zou verwachten dat die dat kunnen met hun opgeleid en getraind brein, blijken die, verbazingwekkend genoeg, haast even vatbaar te zijn voor een aantal van de drogredenen die je ook ziet bij mensen zonder dikke diploma's. Confirmation bias, wishful thinking, ad hominem liggen voor de hand, maar er is ook erger mogelijk. Als de nood aan fondsen hoog is, zo lees ik, wordt er al eens 'gefoefeld' met data. Ego's en lange tenen maken het minder fraaie plaatje compleet, hoor ik vanop mijn toeschouwerspositie.
Zelf sta ik soms verbaasd te kijken naar de stelligheid waarmee theorieën verdedigd worden en tegenkantingen weggewuifd, terwijl ik als leek de vraag voel opduiken: zou dat geen en/en-verhaal zijn? Ik heb al enkele keren gelijk gekregen. Een wetenschapper valt soms in ongenade terwijl hij twintig jaar later toch wel gedeeltelijk gelijk bleek te hebben gehad. Ha ja … vandaar die en/en natuurlijk. In de DSM worden ziekten en syndromen even vlotjes geschrapt als gecreëerd, lijkt het wel. Het helpt ook niet dat journalisten, waarvan er sommigen omwille van ondoorgrondelijke redenen 'wetenschapsredacteurs' worden genoemd, artikels schrijven met koppen van het type: 'Volgens nieuwe bevindingen moet Darwin op de schop'. Nog in het artikel zelf blijkt dan dat het om een weinig relevante aanvulling gaat die de theorie volledig intact laat. Dan hoeft het niet te verbazen dat de leek de onderliggende waarde en coherentie niet altijd ziet.
De bèta's worden nog een beetje in het gareel gehouden door de empirie. Je kan uiteindelijk verifiëren, meten en vaststellen of het klopt. Bij de humane wetenschappen en zeker bij de filosofie, literatuur- en eventueel rechtswetenschappen ligt de zaak nog moeilijker.
Waar moet ik trouwens jouw medische competentie, de neurologie, onderbrengen? Ik gok op: volgens de omstandigheden ergens op het spectrum tussen alfa en bèta? Maar dat terzijde.
Bij de bèta's zal het dus nogal meevallen, tenslotte verwacht je in het publieke debat geen emotioneel geladen controverse bij een ontdekking van een wiskundige. De humanities daarentegen doen uitspraken die de dagelijkse werkelijkheid raken, en hoewel de onderzoeker verondersteld wordt objectief te zijn in zijn conclusies, zijn de bevindingen zelf zelden waardevrij. Een antropoloog of socioloog die iets over mensen of groepen zegt, kan dat neutraal en objectief bedoelen, maar de vraag is of dat ook zo ervaren wordt door degenen die zich aangesproken of besproken voelen. Uit de cijfers en je data zal zo maar eens blijken dat een groep qua criminaliteitsincidentie slechter scoort dan een even kansarme andere groep. Succes met de verdediging van je paper. Bovendien zagen we al dat onderzoekers ook maar mensen zijn; morele oordelen spelen zich vaak onder de radar van het bewustzijn af en ook slimme mensen zijn dan niet altijd immuun.
Complotdenkers ageren altijd vanuit een of andere container vol incoherentie met bijbehorende ideologische en politieke kleur. Het zou ons hier te ver leiden om dat ten gronde uit te spitten, maar doorgeschoten woke, canceling et tutti quanti in acht nemend, zie ik veel donkere wolken hangen.
Jij spreekt vaak voor een breed publiek, heterogeen qua graad van geïnformeerdheid. Ik heb een donkerbruin vermoeden dat vragenstellers een kritische houding al eens verwarren met 'eigen onderzoek' aan de universiteit van dr. Google? Of zie ik dat te pessimistisch?
Vriendelijke groeten
Max
Meer van Max Schneider