25 juni 2024
In dubio
Het is tijd om het onder ogen te zien. Het staat nu onomstotelijk vast. Ik ben een twijfelaar. Dat was ik vroeger niet. Of toch veel minder, denk ik. Ik ben niet plots zo opgestaan. Het sluimert al een tijdje onder de oppervlakte, bijvoorbeeld bij de keuzes in de opvoeding van mijn kinderen of bij het beoordelen van leerlingen. Onlangs viel dan het harde, maar duidelijke verdict tijdens het invullen van de Stemtest. Bij te veel stellingen kon ik niet kiezen tussen 'eens' of 'oneens' en begon ik ze dan maar over te slaan. Ik ben ermee gestopt, want voor je het weet kom je zomaar ineens op CD&V uit.
Filosoof René Descartes schreef het al in de eerste helft van de zeventiende eeuw: dubito, ergo sum, vel, quod idem est, cogito, ergo sum. Ik twijfel, dus ik denk, dus ik ben. Ik snap wel, beste René, dat je na een periode waarin je zelfs je eigen zintuiglijke waarnemingen wantrouwde, gekweld door het idee van een Kwaadaardige Demon die je in alles misleidde en gezeten op je al dan niet ingebeelde stoel, best trots was op je slimme vondst. Toch wil ik er graag iets aan toevoegen: Ik twijfel, dus ik denk, dus ik ben … daar just niks mee.
Ik moet wel kiezen in dat stemhokje. Mee beslissen of iemand over mag naar het volgende jaar. Mijn kroost vraagt mij (weliswaar slechts sporadisch) al eens om advies. Leerlingen willen van mij weten of het in deze tijden nog verantwoord is om kinderen op de wereld te zetten. Steeds vaker stel ik vast dat ik het allemaal niet zo goed weet.
Moet de EU toestaan dat lidstaten grotere begrotingstekorten hebben? Mag wie een levenslange straf krijgt nooit vervroegd vrijkomen? Is een boycot een efficiënt drukkingsmiddel? Is iemand echt niet geschikt voor een bepaalde studierichting?
Ik moet wel kiezen in dat stemhokje. Mee beslissen of iemand over mag naar het volgende jaar. Mijn kroost vraagt mij (weliswaar slechts sporadisch) al eens om advies. Leerlingen willen van mij weten of het in deze tijden nog verantwoord is om kinderen op de wereld te zetten. Steeds vaker stel ik vast dat ik het allemaal niet zo goed weet.
Moet de EU toestaan dat lidstaten grotere begrotingstekorten hebben? Mag wie een levenslange straf krijgt nooit vervroegd vrijkomen? Is een boycot een efficiënt drukkingsmiddel? Is iemand echt niet geschikt voor een bepaalde studierichting?
Het probleem is niet dat ik over die onderwerpen niks zou weten. Ik ken feiten, onderzoeken en statistieken, lees artikels en luister naar argumenten uit elke hoek. Ik vorm me wel een mening, maar de overtuiging dat het ook de juiste of de beste is, die wordt steeds minder. Daar sijpelt de twijfel naar binnen.
In mijn jeugd had ik er weinig last van. Natuurlijk was ik tegen kerncentrales. De exponentiële toename van de wereldpopulatie was evident de oorzaak van de meeste problemen. Geen enkele oorlog was te rechtvaardigen en U2 was de beste band ooit.
Enkel van dat laatste ben ik nog steeds overtuigd, al was het maar omwille van de volgende tekst, die perfect illustreert wat ik nu ervaar:
In mijn jeugd had ik er weinig last van. Natuurlijk was ik tegen kerncentrales. De exponentiële toename van de wereldpopulatie was evident de oorzaak van de meeste problemen. Geen enkele oorlog was te rechtvaardigen en U2 was de beste band ooit.
Enkel van dat laatste ben ik nog steeds overtuigd, al was het maar omwille van de volgende tekst, die perfect illustreert wat ik nu ervaar:
The more you see, the less you know
The less you find out as you go
I knew much more then
Than I do now
(City of Blinding Lights, U2, 2004)
The less you find out as you go
I knew much more then
Than I do now
(City of Blinding Lights, U2, 2004)
Ik ben dus alvast niet de enige bij wie zekerheid negatief correleert met leeftijd, terwijl je doorgaans het tegenovergestelde zou verwachten. Hoe ouder je bent, hoe meer kennis en ervaring je hebt, hoe zekerder van je stuk. Waarom zien we dan toch vooral bij jongeren de sterkste overtuigingen?
Het kan te maken hebben met een soort Dunning-Kruger effect: mensen met beperkte kennis en ervaring zijn meer overtuigd van hun capaciteiten dan experten. Wie veel weet, is zich meer bewust van hoeveel hij niet weet en dus ook van zijn beperkingen. Naarmate je ouder wordt, besef je beter dat de meeste maatschappelijke kwesties ingewikkeld zijn. Er moet met veel factoren rekening gehouden worden, factoren die je misschien niet allemaal kent of begrijpt, waardoor het moeilijk wordt om zeker te weten of jouw visie de beste of de meest juiste is.
Een andere mogelijke verklaring ligt misschien in het feit dat de puberteit en jongvolwassenheid bij uitstek de periodes zijn waarin jongeren hun identiteit vormgeven. Ze zoeken hun eigen groep en nemen meer afstand van hun ouders en andere volwassenen. Geen betere manier om dat te doen dan door andere standpunten in te nemen en die vol overgave te verdedigen, samen met mensen die dezelfde principes delen. Deze overtuigingen worden een kernaspect van hun identiteit. Niet zozeer: 'ik denk, dus ik ben', maar eerder 'ik ben wat ik denk'.
Het zoeken naar een plaats in hun nieuwe groep en ruimer, hun plaats in de wereld, kan voor een gevoel van onzekerheid zorgen. Acceptatie en waardering door anderen wordt cruciaal. Onderzoek toont aan dat zelfzekere personen een hogere sociale status genieten. Het komt er dus op aan te laten zien dat je het meent om zo je lidmaatschap van de groep te garanderen. Je draagt T-shirts met de juiste slogans, speldt een pin op je rugzak, hangt je fiets vol stickers en – een meer hedendaagse methode – je post je overtuigingen op sociale media. Twijfelen of minder toewijding tonen, wordt gezien als deloyaal gedrag en kan je sociaal isoleren. Hoewel dit ongetwijfeld ook kan gelden voor volwassenen, mogen we veronderstellen dat hun groepslidmaatschap toch al geruime tijd verzekerd is. Af en toe van mening verschillen leidt dan niet per se tot het verbreken van sociale banden.
Nog typisch voor jongeren: hun meer egocentrische en optimistische ingesteldheid. Ze bekijken de wereld meer vanuit hun eigen standpunt en houden weinig rekening met de afwijkende visies van anderen. Daardoor is het moeilijker om compromissen te sluiten of genuanceerd te denken. Dingen zijn zwart of wit, grijstinten worden vermeden.
Hun optimisme slaat zowel op het gevoel uniek en onoverwinnelijk te zijn, als op het sterke geloof dat verandering mogelijk is en dat zij daarvoor kunnen zorgen. Dat laatste is niet onterecht. Hun betrokkenheid bij de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten, de Praagse Lente en de klimaatmarsen, het zijn maar enkele voorbeelden die dit illustreren. Jongeren zetten de voorbije decennia dus heel wat maatschappelijke veranderingen in gang.
Egocentrisme en optimisme zijn twee karakteristieken die we ook bij zelfzekere personen aantreffen. Het is dus niet verwonderlijk dat jongeren minder twijfelen aan hun overtuigingen dan volwassenen.
Hun optimisme slaat zowel op het gevoel uniek en onoverwinnelijk te zijn, als op het sterke geloof dat verandering mogelijk is en dat zij daarvoor kunnen zorgen. Dat laatste is niet onterecht. Hun betrokkenheid bij de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten, de Praagse Lente en de klimaatmarsen, het zijn maar enkele voorbeelden die dit illustreren. Jongeren zetten de voorbije decennia dus heel wat maatschappelijke veranderingen in gang.
Egocentrisme en optimisme zijn twee karakteristieken die we ook bij zelfzekere personen aantreffen. Het is dus niet verwonderlijk dat jongeren minder twijfelen aan hun overtuigingen dan volwassenen.
Het ziet er dus naar uit dat ik van die twijfel niet meer af geraak. Toch zolang tijdreizen geen optie is. Die stembiljetten zullen met minder overtuiging ingekleurd worden, opvoeden is eerder een experiment zonder gegarandeerd gunstig resultaat en mijn standpunten en meningen zijn onder voorbehoud van eventuele wijzigingen.
Het is een geruststellende gedachte dat het niet noodzakelijk aan mij persoonlijk ligt. Bij de nieuwe generatie, die nu nog zelfgenoegzaam in het leven staat, steekt dit gevoel van twijfel wellicht ook vroeg of laat de kop op.
Bij nader inzien vind ik die twijfel toch niet zo problematisch. Het legt behoorlijk wat druk op een mens, die verwachting om altijd te moeten weten wat het juiste en het goede is om te doen. Misschien heb ik Descartes daarnet een beetje te hard aangepakt door te zeggen dat ik niks had aan zijn inzicht. Laat het mij anders formuleren: ik twijfel, dus ik denk, dus ik ben … daar best content mee.
Meer van Nele Strynckx
Het is een geruststellende gedachte dat het niet noodzakelijk aan mij persoonlijk ligt. Bij de nieuwe generatie, die nu nog zelfgenoegzaam in het leven staat, steekt dit gevoel van twijfel wellicht ook vroeg of laat de kop op.
Bij nader inzien vind ik die twijfel toch niet zo problematisch. Het legt behoorlijk wat druk op een mens, die verwachting om altijd te moeten weten wat het juiste en het goede is om te doen. Misschien heb ik Descartes daarnet een beetje te hard aangepakt door te zeggen dat ik niks had aan zijn inzicht. Laat het mij anders formuleren: ik twijfel, dus ik denk, dus ik ben … daar best content mee.