21 juni 2024
Vrijdenkend lijfboek – Patsy Sörensen
Totalitarisme – Hannah Arendt (Uitgeverij Boom 2017, ISBN 9789024408825)
Ter gelegenheid van 21 juni, de Internationale Dag van het Humanisme, bieden we u graag deze tekst en bijbehorende podcast aan van Karel Van Dinter, waarin de auteur een gesprek voert met Patsy Sörensen over haar ‘vrijzinnig lijfboek’, een favoriet boek dat haar als humaniste sterk heeft geraakt en beïnvloed. Patsy Sörensen werd precies een jaar geleden, op 21 juni 2023, gevierd als laureate van de Prijs Vrijzinnig Humanisme. Zij en Payoke vzw ontvingen de Prijs omwille van ‘een levenslange inzet voor de rechten van kwetsbare en onderdrukte mensen, in het bijzonder de rechten van prostituees en slachtoffers van mensenhandel’. De opname van de Prijsuitreiking kunt u nog steeds hier online bekijken, en de podcast die Karel Van Dinter van de Prijsuitreiking maakte, kunt u hier ook beluisteren.
_Boos
Patsy Sörensen is boos. En daar heeft ze alle redenen voor. Ze is boos wegens de voortdurende uitbuiting, de mishandeling, de mensenhandel, de domheid en het egoïsme in de wereld. Terechte redenen…
Ze is boos omwille van de oorlog en de genocide in Gaza. Waarvan ze overtuigd is dat Hannah Arendt die zeker zou veroordelen: ‘Ik denk niet dat ze er akkoord mee zou zijn dat er weer volkeren worden uitgemoord.’ Maar vooral, dat het pijnlijke verleden van het joodse volk niet rechtvaardigt wat er nu gebeurt in Gaza. Een standpunt dat volgens Sörensen ook door vele Israëli’s wordt gedeeld. Waarna ze beschuldigend wijst naar de laksheid van de media. Sörensen: ‘Die protesten komen bij ons amper binnen. Hoe komt dat?’
En zij heeft nog wel meer redenen om boos te zijn. Tijdens ons gesprek over haar vrijdenkend lijfboek zal ze regelmatig uithalen naar wereldleiders en meelopers van alle slag die er niet in slagen om het onrecht de wereld uit te helpen. Ze is nog bozer omdat die lui zorgen voor alsmaar meer onrecht, leed en verdriet… Zoals ze vandaag nog steeds boos is over de behandeling van die ene Afghaanse vrouw die zich moest prostitueren om te overleven, verkracht werd en zwanger raakte. En daarom volgens de wetten van haar land de gevangenis in moest. Exemplarisch voor de mishandeling van vele andere vrouwen…
Ze is boos omwille van de oorlog en de genocide in Gaza. Waarvan ze overtuigd is dat Hannah Arendt die zeker zou veroordelen: ‘Ik denk niet dat ze er akkoord mee zou zijn dat er weer volkeren worden uitgemoord.’ Maar vooral, dat het pijnlijke verleden van het joodse volk niet rechtvaardigt wat er nu gebeurt in Gaza. Een standpunt dat volgens Sörensen ook door vele Israëli’s wordt gedeeld. Waarna ze beschuldigend wijst naar de laksheid van de media. Sörensen: ‘Die protesten komen bij ons amper binnen. Hoe komt dat?’
En zij heeft nog wel meer redenen om boos te zijn. Tijdens ons gesprek over haar vrijdenkend lijfboek zal ze regelmatig uithalen naar wereldleiders en meelopers van alle slag die er niet in slagen om het onrecht de wereld uit te helpen. Ze is nog bozer omdat die lui zorgen voor alsmaar meer onrecht, leed en verdriet… Zoals ze vandaag nog steeds boos is over de behandeling van die ene Afghaanse vrouw die zich moest prostitueren om te overleven, verkracht werd en zwanger raakte. En daarom volgens de wetten van haar land de gevangenis in moest. Exemplarisch voor de mishandeling van vele andere vrouwen…
‘Ik vond dat zo triestig en zo beschamend, dat ik denk: ik ben overal uitgenodigd, in Syrië vijf jaar gewerkt, Irak, in Jordanië… En als we dan spreken over ons Europa, mensenrechten, opvang voor slachtoffers en zo. Als je dan ziet, wanneer die mensen dan hier moeten opgevangen worden. Hoe die dan behandeld zijn aan de grenzen. Dat is schrijnend. Ik vond dat beschamend en ik werd daar misselijk van. En dan hoor ik nog van mensen, dan worden die nog van de straat geplukt, terug naar hun land gestoken, niet wetende waar naartoe. En in die landen als ge er uw nek hebt uitgestoken...’
‘Hetgeen wat er is dat bouw je op. Dat is uw cement. Dat is een fundament, maar het beginnen van niets, dat vind ik belangrijk. Ge kunt terug beginnen van de leegte. Open, hé… Dat is zonder wrok. Om terug iets op te bouwen. Ik denk dat dat nuttig is om te overleven, ook die gedachte. Dat is zo belangrijk vind ik.’
‘Hetgeen wat er is dat bouw je op. Dat is uw cement. Dat is een fundament, maar het beginnen van niets, dat vind ik belangrijk. Ge kunt terug beginnen van de leegte. Open, hé… Dat is zonder wrok. Om terug iets op te bouwen. Ik denk dat dat nuttig is om te overleven, ook die gedachte. Dat is zo belangrijk vind ik.’
00:00 / 00:00
Boos en triestig is ze wegens het bestaan van dergelijke immorele wetten, het miskennen van het recht op gewetensbezwaren en het recht om zich ertegen te verzetten. Waarna ze mij herinnert aan het listige doordenkertje van Hannah Arendt dat ‘niemand het recht heeft om te gehoorzamen’.
Daarom voelt ze plaatsvervangende schaamte voor de politiekers omwille van de manier waarop vluchtelingen – in hun land en onderweg verkracht, geslagen, uitgebuit, geplunderd en mishandeld – hier behandeld worden door óns Europa. Kijk maar hoe het Belgische en Europese vluchtelingenbeleid in de soep loopt, hoe vluchtelingen bij ons ‘illegaal’ genoemd worden en hoe malafide ondernemers hen verder uitbuiten. Maar niemand is illegaal! Toch?
Boos is ze ook omwille van de volksverlakkerij van figuren als Trump, Poetin, Assad, … Of eerder nog, omwille van de Servische leiders die - tegen het protest van hun eigen burgers in - toch stiekem samenwerken met Rusland. En hoe ook dat in de media wordt verzwegen...
Boos over veel. Te veel…
Sörensen is vooral triestig en ontgoocheld over de zwakte en het falen van ‘onze’ democratie. Zwakte die zij als activiste telkens weer kon ervaren tijdens haar strijd met Payoke voor de rechten van prostituees. Een strijd die zij daarna verbreedde tegen mensenhandel, slavernij en uitbuiting. Vóór mensenrechten. De reden ook waarom ze in de politiek is gegaan. Een strijd die haar verbindt met het gedachtengoed van Hannah Arendt. En dus met Totalitarisme…
Daarom voelt ze plaatsvervangende schaamte voor de politiekers omwille van de manier waarop vluchtelingen – in hun land en onderweg verkracht, geslagen, uitgebuit, geplunderd en mishandeld – hier behandeld worden door óns Europa. Kijk maar hoe het Belgische en Europese vluchtelingenbeleid in de soep loopt, hoe vluchtelingen bij ons ‘illegaal’ genoemd worden en hoe malafide ondernemers hen verder uitbuiten. Maar niemand is illegaal! Toch?
Boos is ze ook omwille van de volksverlakkerij van figuren als Trump, Poetin, Assad, … Of eerder nog, omwille van de Servische leiders die - tegen het protest van hun eigen burgers in - toch stiekem samenwerken met Rusland. En hoe ook dat in de media wordt verzwegen...
Boos over veel. Te veel…
Sörensen is vooral triestig en ontgoocheld over de zwakte en het falen van ‘onze’ democratie. Zwakte die zij als activiste telkens weer kon ervaren tijdens haar strijd met Payoke voor de rechten van prostituees. Een strijd die zij daarna verbreedde tegen mensenhandel, slavernij en uitbuiting. Vóór mensenrechten. De reden ook waarom ze in de politiek is gegaan. Een strijd die haar verbindt met het gedachtengoed van Hannah Arendt. En dus met Totalitarisme…
_Lijfboek
‘Ik kan haar niet zomaar dóórlezen’, vertrouwt ze me tijdens het gesprek stilletjes toe. Ietwat verontschuldigend: ‘Ik moet dat met stukken doen.’ Wel bladert ze regelmatig in Totalitarisme. Op zoek naar nog een betekenisvolle passage hier of nog een andere inspirerende quote daar… Het werk van Hannah Arendt is voor haar echter meer dan enkel wat mijmerend kuieren in die richtinggevend gigant. ‘Zij doet nadenken. Over wat ik nodig heb in mijn leven. Is dat een bevestiging die ik zoek?’ Over Hannah Arendt: ‘Ik vind dat zo’n figuur! Allround eigenlijk. Met hetgeen dat ze schrijft!’ Bij haar vindt zij steeds iets om over na te denken: ‘Om te interpreteren vooral. En om dingen in de context van nu te zien.’ Maar het boek helemaal dóórlezen? Nee. Té groots om het in een keer te behappen.
Toch noemt ze Totalitarisme graag haar vrijdenkend lijfboek. En grijpt zij er vaak naar terug. Zeker. Want een noodzakelijk boek dat er altijd is. En moet zijn. Ze kan er steeds die passages vinden die haar aanzetten om beter en dieper te begrijpen wat er vandaag gaande is in de wereld. Om na te denken. Telkens wanneer dat nodig is. Datgene waar Arendt in 1951 over schreef - toen zelf terugkijkend op haar geschiedenis - zien in de context van vandaag. Nu. Interpreteren. Met het oog op de toekomst. Maar steeds opnieuw beseffen dat mensen niets leren uit hun eigen geschiedenis…
Toch noemt ze Totalitarisme graag haar vrijdenkend lijfboek. En grijpt zij er vaak naar terug. Zeker. Want een noodzakelijk boek dat er altijd is. En moet zijn. Ze kan er steeds die passages vinden die haar aanzetten om beter en dieper te begrijpen wat er vandaag gaande is in de wereld. Om na te denken. Telkens wanneer dat nodig is. Datgene waar Arendt in 1951 over schreef - toen zelf terugkijkend op haar geschiedenis - zien in de context van vandaag. Nu. Interpreteren. Met het oog op de toekomst. Maar steeds opnieuw beseffen dat mensen niets leren uit hun eigen geschiedenis…
_Prijs Vrijzinnig Humanisme
Op 21 juni 2023 kregen Patsy Sörensen en Payoke de Prijs Vrijzinnig Humanisme omwille van ‘een levenslange inzet voor de rechten van kwetsbare en onderdrukte mensen, in het bijzonder de rechten van prostituees en slachtoffers van mensenhandel’. In haar dankwoord toen citeerde zij Spinoza: ‘Het doel van de staat is niet om mensen in beesten of slaven te veranderen, maar integendeel, om ervoor te zorgen dat mensen in vrijheid leven, zonder te hoeven vechten met haat, woede of berekening, en dat zij allen samen kunnen leven.’ (Theologisch-politiek Traktaat 20/6). Iets eerder had zij echter fijntjes meegegeven dat de strijd van Payoke een engagement was in de geest van ‘the right to have rights’. Woorden van Hannah Arendt…
Toen haar dus werd gevraagd naar haar vrijdenkend lijfboek aarzelde ze nog wat tussen Spinoza en Arendt - en even was er ook Kierkegaard - maar uiteindelijk werd het toch Totalitarisme. Niet omdat ze dat werk ‘doorgrond’ heeft en kent van A tot Z. Wel omdat ze er steeds terecht kan voor inspirerende stukken om na te denken over wat er vandaag aan de hand is. Op die manier werd Hannah Arendt ook meteen een compagnon de route vanaf het prille begin van Payoke. En begon ook de diffuse lezing van Totalitarisme…
Toen haar dus werd gevraagd naar haar vrijdenkend lijfboek aarzelde ze nog wat tussen Spinoza en Arendt - en even was er ook Kierkegaard - maar uiteindelijk werd het toch Totalitarisme. Niet omdat ze dat werk ‘doorgrond’ heeft en kent van A tot Z. Wel omdat ze er steeds terecht kan voor inspirerende stukken om na te denken over wat er vandaag aan de hand is. Op die manier werd Hannah Arendt ook meteen een compagnon de route vanaf het prille begin van Payoke. En begon ook de diffuse lezing van Totalitarisme…
_Totalitarisme
Totalitarisme van Hannah Arendt is een monumentale studie over de oorsprong en dynamiek van totalitaire systemen. Enkele jaren na WO II analyseert Arendt er de opkomst van nazi-Duitsland en de stalinistische Sovjet-Unie en ‘… de werkelijkheid waarin wij leven…’ (p.42). Een beschamende werkelijkheid en een boek, met de woorden van Arendt, ‘geschreven tegen de achtergrond van zowel roekeloos optimisme als roekeloze wanhoop’. Herkenbare tegenstellingen tot op vandaag. Wanhoop versus naïef optimisme? Daarom alleen al volgens Patsy Sörensen blijvend te lezen als een waarschuwing tegen dictatuur, de afbraak van de rechten van het individu, de desastreuze volgzaamheid van de massa en de kwetsbaarheid van humanistische waarden - gelatenheid tegenover betrokken weerstand? – en dus schrikbarend actueel. Maar vooral met een boodschap van begrijpen en herbeginnen…
Het samengaan van denken, oordelen en engagement zou in het werk van Hannah Arendt de rode draad blijven. Een denken dat zich toespitste op menselijke vrijheid in politieke én morele zin en vanuit een persoonlijk verhaal. Arendt: ‘Ik geloof niet dat welk denkproces dan ook zonder persoonlijke ervaring mogelijk is. Elk denken is nadenken, niet?’ (TV-gesprek met Günther Gaus op 28/10/1964).
Het is ook de kern van haar stellingname in Totalitarisme…
Het samengaan van denken, oordelen en engagement zou in het werk van Hannah Arendt de rode draad blijven. Een denken dat zich toespitste op menselijke vrijheid in politieke én morele zin en vanuit een persoonlijk verhaal. Arendt: ‘Ik geloof niet dat welk denkproces dan ook zonder persoonlijke ervaring mogelijk is. Elk denken is nadenken, niet?’ (TV-gesprek met Günther Gaus op 28/10/1964).
Het is ook de kern van haar stellingname in Totalitarisme…
‘Ons rest echter ook de waarheid dat elk einde in de geschiedenis noodzakelijk een nieuw begin bevat. Dit begin is de belofte. De enige boodschap die door het einde nooit kan worden geproduceerd. Het beginnen nog voordat een historische gebeurtenis wordt, is het hoogste vermogen van de mens. Politiek gesproken is het identiek met de vrijheid van de mens. Initium ut esset creatus est – ‘de mens werd geschapen opdat er een begin zij, zei Augustinus. Dit begin wordt gewaarborgd door elke nieuwe geboorte. Elke mens is inderdaad een nieuw begin.’
(Totalitarisme p.350)
(Totalitarisme p.350)
00:00 / 00:00
_Beginnen
Arendt publiceerde The Origins of Totalitarism in 1951. Het boek vestigde haar naam als politiek denker. In haar voorwoord toonde ze zich meer dan ongerust, want ‘nooit is onze toekomst minder voorspelbaar geweest, nooit zijn we in die mate afhankelijk geweest van onbetrouwbare politieke krachten, die de wetten van het gezond verstand en het eigenbelang met de voeten treden - krachten die ronduit waanzinnig lijken, als we ze beoordelen met de normen van andere eeuwen.’ (p. 39) Want wat leert ons de geschiedenis? Welke lessen kunnen we trekken uit het toen nog recente verleden?
‘We kunnen het ons niet langer veroorloven om alleen het goede uit het verleden als onze erfenis te beschouwen, terwijl we het slechte wegwerpen en het eenvoudig beschouwen als dood gewicht dat vanzelf door de tijd zal worden begraven en vergeten. De onderaardse stroom van de westerse geschiedenis is eindelijk aan de oppervlakte gekomen en heeft beslag gelegd op de waardigheid van onze traditie. Dit is de werkelijkheid waarin we leven. En daarom zijn alle pogingen om het grimmige heden te vergeten - hetzij door nostalgisch weg te vluchten naar een ongerept verleden, hetzij door onder te duiken in een betere toekomst - vergeefs.’
(Totalitarisme p.42)
(Totalitarisme p.42)
‘De werkelijkheid waarin wij leven…’ Het zijn dezelfde bezorgdheden die Patsy Sörensen deelt. Ze leest Totalitarisme dan wel niet in een trek, maar grijpt er regelmatig naar terug. Ze vindt er steeds die inspirerende fragmenten die er voor haar praktisch handelen toe doen. Het gesprek ging dan ook vooral daarover en over de betekenis van Hannah Arendt voor haar eigen vrijdenkend humanistisch engagement. Een gesprek dat volgens de eigenheid van Sörensen alle richtingen uitschoot, maar toch als rode draad had: haar invulling van wat Hannah Arendt bedoelde met begrijpen, niet vergeten en opnieuw beginnen. Ze leest graag enkele passages voor die daarover handelen. En aansluitend vertelt ze wat ze voor haar betekenen en hoe ze haar eigen keuzes nog steeds vorm geven.
_Begrijpen
‘De overtuiging dat de mens alles moet kunnen begrijpen wat op aarde gebeurt, kan leiden tot een clichématige interpretatie van de geschiedenis. Wie probeert te begrijpen, loochent het ongehoorde niet lijkt het absoluut nieuwe niet af uit precedenten en verklaart de fenomenen niet aan de hand van analogieën en algemeenheden die de impact van de werkelijkheid en de schok van de ervaring uitschakelen. Begrijpen betekent veeleer dat men de last van onze eeuw onderzoekt en bewust draagt niet dat men het bestaan ervan ontkent nog dat men er gedwee voor zwicht kortom begrijpen betekent dat mijn aandachtig zonder vooringenomenheid te confrontatie aan gaat met en weerstand biedt aan de werkelijkheid wat die ook moge zijn.’
(Totalitarisme p.40)
(Totalitarisme p.40)
00:00 / 00:00
Begrijpen. Het kreeg bij Hannah Arendt een geëngageerde en persoonlijke invulling. Het is geen vergoelijkend registreren of louter beschrijven, maar een stellingname vanuit een authentiek denken toegespitst op vrijheid in politieke en morele zin. Totalitarisme, dit absolute kwaad waarvan zij zelf een slachtoffer werd, begrijpt ze vanuit de onmacht van de moderne mens om zinvol te handelen in een ontwrichte wereld. Het uitvagen van de autonome persoon, verwoestijning en verlatenheid, een groeiende wereldloosheid en gedachteloosheid van de massamens vormen daarbij de kernbegrippen van haar begrijpen. Maar niet om te aanvaarden of te rechtvaardigen… Want de mens is een wezen beladen met een historische verantwoordelijkheid: ‘Hier heeft zich iets voorgedaan waarmee we met z’n allen niet meer in het reine komen.’ Hannah Arendt (28/10/1964)
Dat ‘begrijpen’ zou Arendt overigens - later - niet in dank worden afgenomen na haar verslaggeving van het proces Eichmann (1961) en de ongelukkige – misbegrepen - frase ‘de banaliteit van het kwaad’…
Iets eerder al had zij in The Human Condition uit 1958 de mens als een handelend en politiek wezen gesteld. Geworpen tussen Vita Activa en Vita Contemplativa... Geëngageerde filosofische concepten, dat zeker, maar ze gaf er alle menselijk handelingen en elk denken de zwaarte mee van een politieke praxis. Dat was al enigszins zo in Totalitarisme, waarin zij het handelen van het individu - gevangen in een ontketend en desastreus machtssysteem verziekt door massificatie, terreur, propaganda, leugenachtigheid en de gruwel van de nazi-kampen en andere goelags - trachtte te begrijpen. Of hoe massagedrag en ontmenselijking de vorm aannamen van ontkenning, onverschilligheid, ongevoeligheid en volgzaamheid.
Dat ‘begrijpen’ zou Arendt overigens - later - niet in dank worden afgenomen na haar verslaggeving van het proces Eichmann (1961) en de ongelukkige – misbegrepen - frase ‘de banaliteit van het kwaad’…
Iets eerder al had zij in The Human Condition uit 1958 de mens als een handelend en politiek wezen gesteld. Geworpen tussen Vita Activa en Vita Contemplativa... Geëngageerde filosofische concepten, dat zeker, maar ze gaf er alle menselijk handelingen en elk denken de zwaarte mee van een politieke praxis. Dat was al enigszins zo in Totalitarisme, waarin zij het handelen van het individu - gevangen in een ontketend en desastreus machtssysteem verziekt door massificatie, terreur, propaganda, leugenachtigheid en de gruwel van de nazi-kampen en andere goelags - trachtte te begrijpen. Of hoe massagedrag en ontmenselijking de vorm aannamen van ontkenning, onverschilligheid, ongevoeligheid en volgzaamheid.
_Zelfrespect
‘Overal waar er massa 's aanwezig zijn die om een of andere reden naar politieke organisatie verlangen kunnen totalitaire bewegingen ontstaan. Massa 's worden niet samengehouden door het bewustzijn van een gemeenschappelijk belang en ze missen de specifieke geleding die een klasse eigen is en die tot uiting komt in welomschreven, beperkte en bereikbare doeleinden. De term massa is alleen van toepassing waar we te maken hebben met mensen die hetzij omwille van hun pure aantal, hetzij omwille van hun onverschilligheid, hetzij omwille van combinatie van beide factoren niet geïntegreerd kunnen worden in om het even welke organisatie met een gemeenschappelijk belang. Politieke partijen, lokale bestuursorganen, beroeps organen of vakbonden. Een dergelijke massa is potentieel in elk land aanwezig. Ze valt grotendeels samen met het groot aantal neutrale politiek onverschillige mensen die nooit lid van een partij worden en zelden aan de verkiezingen deelnemen.’
(Totalitarisme p.74)
(Totalitarisme p.74)
00:00 / 00:00
‘Tot verleden noch toekomst zijn toevlucht nemen. Het komt erop aan volledig aanwezig te zijn bij wat gebeurt.’ (Totalitarisme p.37) Aanwezigheid. Betrokkenheid. De keuze voor het gezaghebbende dictum van Karl Jaspers was weloverwogen en betekenisvol. Later, in The Human Condition, zou Arendt immers haar mensbeeld uitwerken in de milde geest van Jaspers. Begrijpend, bezorgd, maar ook hoopvol… In The Origins of Totalitarism is die invloed aanwijsbaar, maar voor Arendt dan nog weinig optimistisch. Immers: ‘Na de moord op de morele persoon en de vernietiging van de juridische persoon is de vernietiging van de individualiteit altijd succesvol.’ (p.284) Succesvol, maar dan wel volgens het ontaarde mechanisme van het totalitaire systeem…
Patsy Sörensen ziet echter vooral de sterkte en het zelfrespect van mensen. En hoe ze zich kunnen en durven te verzetten tegen uitbuiting, slavernij, mishandeling en vernedering. Een weerstand die vertrekt vanuit de zelfwaardering van mensen.
Patsy Sörensen ziet echter vooral de sterkte en het zelfrespect van mensen. En hoe ze zich kunnen en durven te verzetten tegen uitbuiting, slavernij, mishandeling en vernedering. Een weerstand die vertrekt vanuit de zelfwaardering van mensen.
‘Ik zie ook, hoe sterk mensen zijn. En dat probeer ik ook te vertellen aan mensen. Dat zij, wanneer zij werkelijk in de knoei zitten, met alles, dat zelfrespect… Dat hebben mijn ouders mij bijgebracht. Één: ‘Laat u nooit met uw rug tegen de muur zetten.’ En: ‘Zelfrespect is heel belangrijk. Probeer dat te behouden.’ En wat je denkt van binnen dat kunnen ze nooit niet zien. Dat heb ik meegemaakt met de mensen die op de vlucht zijn gegaan van al die landen. Ook de slachtoffers. Ik heb er duizenden ook gezien, ook in het buitenland Die in de gevangenis hebben gezeten, gemarteld zijn geworden . Zelfrespect: ‘We gaan ons niet laten doen en we gaan dat ook meegeven aan ons kinderen. En dat is, vind ik, het belangrijkste. Dat is: je zelf niet laat kisten. Dat je zelf niet laat overheersen, maar dat je blijft denken. En te bedenken hoe sterk dat jezelf bent.’
00:00 / 00:00
Zelfrespect. Of hoe bij de bewustwording van het eigen kunnen en maakbaarheid kunst een wapenende rol speelt: ‘Iets zelf creëren. Zelf iets doen... Iets schrijven... Een stomme zin. Maar iets! Dat is van uw eigen. Dat is iets dat je creëert en als je creëert dan zijt ge er…’ Iets dat ze als kind leerde van haar ouders. Maar vooral ook: ‘Je moet je eigen volgen. Je moet niet iemand volgen. Je moet je eigen zijn en je eigen opinie proberen te maken. Zélf nadenken. Want iedereen is uniek. En je moet niet volgen wat anderen zeggen en geloven. Want dan loop je in een afgrond.’ Of zoals haar vader het krachtig stelde: ‘Als ge volgt als een schaap en ge wilt een schaap zijn, ga dan maar bij de schapen zitten.’ Een vormende wijsheid die Patsy Sörensen als kind meekreeg. En haar verdere leven zou bijblijven…
Over de Prijs Vrijzinnig Humanisme 2023:
Meer van Karel Van Dinter
- De gelegenheidsuitgave van Het Vrije Woord bij de uitreiking van de Prijs Vrijzinnig Humanisme 2023 aan Patsy Sörensen en Payoke. Met de laudatio, lofwoorden, getuigenissen en dankwoorden. Te bekomen bij het Humanistisch Verbond: [email protected]
- De podcast over de Uitreiking van de Prijs Vrijzinnig Humanisme 2023 te beluisteren via deze link.
- Totalitarisme van Hannah Arendt was ook het vrijdenkend lijfboek van Christophe Busch. Meer daarover vindt u op de website van het Humanistisch Verbond in de rubriek Kritisch Lezen via deze link.