29 mei 2024
De aanschouwing
Zuid-Afrika
Enkele honderden kilometers recht door het landschap op weg naar Pietersburg, Noord-Transvaal.
Aan het stuur: Martin, een senior advisor van een internationaal HR-bedrijf. In de passagierszetel: ik, op missie voor Buitenlandse Zaken. Samen onderzoeken we welke bijstand het onderwijs alhier kan gebruiken, meer bepaald via 'staff empowerment'. Mandela heeft net voor de eerste keer de verkiezingen gewonnen. Iedereen wil verandering en wel meteen.
Aan het stuur: Martin, een senior advisor van een internationaal HR-bedrijf. In de passagierszetel: ik, op missie voor Buitenlandse Zaken. Samen onderzoeken we welke bijstand het onderwijs alhier kan gebruiken, meer bepaald via 'staff empowerment'. Mandela heeft net voor de eerste keer de verkiezingen gewonnen. Iedereen wil verandering en wel meteen.
Maar goed, de zon steekt zijn kop op. De horizon wordt wakker. Het panorama is uniek, links en rechts en ook naar boven tot in het blauw, zover het oog draagt. Telkens opnieuw voert de natuur haar spektakel op. Meer dan kijken en zwijgen kan een mens niet doen.
Zegt mijn vriend de senior advisor HR vanachter zijn stuur, in het Afrikaans dat ik uit voorzorg maar in het Nederlands omzet: 'Dit kan toch niet allemaal uit zichzelf zijn voortgekomen'. Dit is geen vraag. Hij is gelovig, zoals de meeste Afrikaners. Hij bedoelt: enkel God kan zoiets in elkaar hebben gestoken. Het gaat ons begrip te boven. De mens te boven. Maar hij vermeldt God niet. Hij weet: dit is geen religiemoment.
_Twee verhalen
Hij kijkt verwonderd naar de opvoering van licht en kleur en geluid en beweging. Met bewondering. Ik kijk mee. Wie zien en voelen hetzelfde.
Hij kent de oorzaak, de reden, de achterliggende ratio, de bedoeling, misschien denkt hij beroepshalve aan een bovenmenselijk strategisch planner. God.
Ik heb er het raden naar, maar god lijkt me te hoog gegrepen. En doet het ertoe? Hij kan zijn verwondering niet verklaren en geeft het een naam. Blijkbaar helpt het. Een zucht. Die god toch! Martin heeft een verhaal.
Ik kan mijn verwondering evenmin verklaren, maar benoemen doe ik niet. Kan ik niet. Toch heb ook ik een verhaal.
Onze verhalen lijken op elkaar.
Het zijne: eerst was er iets onbestemds dat alles omvatte en toen haalde God licht en donker uit elkaar, waarna hij voor al de rest kon zorgen. Hij benoemde het, zodat het bestond. De episode vóór God is mijn kompaan onbekend. Wat moet men overigens denken van iets dat zou bestaan vóór het Begin?
Het mijne: eerst was er bijna niets dat eigenlijk alles bevatte, maar wel verschrikkelijk heet en onmogelijk compact, toen knalde dat bijna-niets uit elkaar en ontstond al de rest. We hebben het benoemd, zodat we het konden vatten. De episode vóór het extreem compacte en hete bijna-niets dat alles bevatte, is me onbekend. Wat moet men overigens denken van iets dat zou bestaan vóór het Begin?
Hij kent de oorzaak, de reden, de achterliggende ratio, de bedoeling, misschien denkt hij beroepshalve aan een bovenmenselijk strategisch planner. God.
Ik heb er het raden naar, maar god lijkt me te hoog gegrepen. En doet het ertoe? Hij kan zijn verwondering niet verklaren en geeft het een naam. Blijkbaar helpt het. Een zucht. Die god toch! Martin heeft een verhaal.
Ik kan mijn verwondering evenmin verklaren, maar benoemen doe ik niet. Kan ik niet. Toch heb ook ik een verhaal.
Onze verhalen lijken op elkaar.
Het zijne: eerst was er iets onbestemds dat alles omvatte en toen haalde God licht en donker uit elkaar, waarna hij voor al de rest kon zorgen. Hij benoemde het, zodat het bestond. De episode vóór God is mijn kompaan onbekend. Wat moet men overigens denken van iets dat zou bestaan vóór het Begin?
Het mijne: eerst was er bijna niets dat eigenlijk alles bevatte, maar wel verschrikkelijk heet en onmogelijk compact, toen knalde dat bijna-niets uit elkaar en ontstond al de rest. We hebben het benoemd, zodat we het konden vatten. De episode vóór het extreem compacte en hete bijna-niets dat alles bevatte, is me onbekend. Wat moet men overigens denken van iets dat zou bestaan vóór het Begin?
_Atheïsme en spiritualiteit
Zowel Leo Apostel (Atheïstische spiritualiteit, 2013) als André Comte-Sponville (L'esprit de l'athéisme, 2006), hebben geprobeerd het atheïsme te koppelen aan spiritualiteit, zodat niet-gelovigen zoals ik de wonderlijke aanschouwing zouden kunnen uiteggen zonder als gelovig over te komen, zodat de atheïst zichzelf niet zou verdenken van geloof in een bovenmenselijke verklaring. Want blijkbaar moet de verwondering een verklaring opgespeld krijgen. Ik vind hun boeken zeer geleerd en hun conclusies zeer pover. Ze proberen een praktijk in elkaar te knutselen, het lukt niet. Ik houd van beide filosofen, maar in beide gevallen falen ze op dit punt magistraal. Overmoed, imitatiedrang.
We aanhoren de geleerden, hoop en al een paar duizend supergespecialiseerden op aarde, die het Ontstaan in formules hebben gevat. De zoveelste versie, overigens, maar dit keer echt waar de juiste. Alles volgt een logica. Nog een paar miljard jaar te gaan, met een onstuitbare ontknoping. Een apocalyps onder contract. Alles is verklaard en anders komt het nog wel. Modeldenken.
_Zonder ratio
En toch. Rijdend naar Pietersburg in de vroege ochtend. Een onmetelijk zicht links, rechts, vooruit en boven. Overdonderend. Onvergelijkbaar. Indrukwekkend, ik denk geen moment 'dit is slechts een combinatie van de ons bekende natuurwetten en formules en verklaringen en verschijnselen, van kleurenspectrum, lichtinval, de aarde om zijn spil want de zon komt echt niet op …'. Kijken en beleven, de ratio schiet niet eens wakker.
De sterrennacht in Afrika, onuitsprekelijk. De regenboog, het noorderlicht, de Sahel, de onverstoorbare oceaan, de overweldiging van het bos in volle groei en bloei en gekwetter en gescharrel, de stilte die er geen is boven de zoveel meter.
En de zonsopgang richting Pietersburg. De verklaring laat de verwondering intact.
En de zonsopgang richting Pietersburg. De verklaring laat de verwondering intact.
De mens kijkt al met ongeloof (sic) naar de honderden culturen die hij de voorbije duizenden jaren schiep en daarna vernielde, afzwoer of liet verkommeren, de ene keer onverklaarbaar gesofisticeerd, de andere keer geniaal in alle eenvoud: architecturale hoogstandjes, wereldbeelden, rekenkunde op hoog niveau, schrift, klederdracht, kalenders, verhalen, landbouw, sociale hiërarchieën, astronomische kennis. De mens kijkt met verbazing naar zijn eigen creaties.
Waarom zou hij dan beredeneerd, koel en rationeel ontleden wat de natuur in duizend varianten voor zijn ogen uitspreidt, de natuur waar hij part noch deel aan heeft, hij, een verwaarloosbaar, overbodig wezen, getuige daarvan zijn amechtige pogingen om het leven te strikken in formules met voorspellingswaarde. Een bezwering als een andere.
We aanschouwen, we kennen de uitleg en toch vallen we stil. Nu en dan valt de mens stil.
Martin meent te weten hoe dat zit. Ik meen ook te weten hoe.
En het doet er absoluut niet toe.
Dit is onuitsprekelijk.
Woorden zouden storen.
Dit is aanschouwing.
En het doet er absoluut niet toe.
Dit is onuitsprekelijk.
Woorden zouden storen.
Dit is aanschouwing.
Met een beetje geluk volgt dan poëzie, muziek, harmonie, rust en overpeinzing – varianten van elkaar. Nu en dan valt een mens stil. Het zijn de beste momenten. Voor de mens. En de natuur.
('De aanschouwing' werd geschreven als reflectie n.a.v. de blogtekst van Patrick Loobuyck, 'Een wonder is geen wonder', in drie delen.)
Meer van Eddy Bonte